İkinci Yeni Şiiri birden fazla şairin Garip Akımına bir tepki olarak kendi bireysel katkılarıyla oluşturduğu ve zamanla belli temalar etrafında kuramsallaştırdıkları bir şiir akımıydı.
İkinci Yeni Şiiri birden fazla şairin Garip Akımına bir tepki olarak kendi bireysel katkılarıyla oluşturduğu ve zamanla belli temalar etrafında kuramsallaştırdıkları bir şiir akımıydı. Geçen haftaki yazımda bundan bahsetmiştim. Temel unsurlar şunlardı: Bazen anlamsızlığa kaçacak kadar gerçekten kopuk imgeler, hiç duyulmamış isim ve sıfat tamlamaları ve neredeyse dünyadan ve toplumdan kopuk gibi gözüken bir bireysellik. Rüyalar ve gerçeklik iç içe geçmiş bir şekilde yan yana sunulurken sıradan insanın dilinden uzak uçlarda seçkin bir dil… Eğitimsiz çoğunluğun değil eğitimli azınlığın zevkine hitap eden bir şiir anlayışı… İşte İkinci Yeni’nin en yakışıklı ve en âşık şâiri Turgut Uyar… Bugün onun şiiri hakkında sizlerle sohbet edeceğim…
TURGUT UYAR’IN KISA HAYAT HİKÂYESİ VE ESERLERİ
4 Ağustos 1927’de Ankara’da doğdu. Annesi ev hanımı babası ise askerdi… O da babasının yolundan giderek Bursa Işıklar Askeri Lisesi’nde okumuştu. Ancak askerliğin ona göre bir şey olmadığını anlamıştı. 1947 yılında 20 yaşında iken annesinin isteği üzerine ilk eşi Yezdan Şener’le evlendi. Düşünün 20 yaşında bir çocuk evleniyor… Cumhuriyetin bu ilk kuşağı gerçekten erken olgunlaşan bir kuşaktı. İlk şiir kitabını 1949’da yazdı: “Arz-Hal”… İkinci kitabı “Türkiyem” ise 1952’de basıldı. Bu iki kitabında biraz halk şiiri etkisi, biraz Cumhuriyet devrimlerinin verdiği bir idealizm biraz da Garip Şiirinin etkisi vardı. Onun gerçek anlamda Turgut Uyar olması için 1959’da çıkan üçüncü kitabını beklemek gerekiyordu: “Dünyanın En Güzel Arabistanı”. Kapitalist toplumda yalnız kalan şehirli bireyin problemlerini, sıkıntı ve açmazlarını, yeni ve soyut bir şiir tarzıyla anlattı. Buradaki şiir anlayışını “Tütünler Islak” (1962) ve “Her Pazartesi” (1969) adlı kitaplarında da devam ettirdi.
1966’da 19 yıllık evliliğin ardından ilk eşinden ayrıldı. Bu yıllarda Cemal Süreya ve Tomris Uyar’la mektuplaşmaya başladı ve 1969’da büyük aşkı Tomris Uyar’la evlendi. 1970 yılında yayınlanan “Divan” adlı şiir kitabında Klasik Türk Şiiri şekillerinden yararlanarak şiirini zenginleştirdi. “Toplandılar” (1974) ve “Kayayı Delen İncir” (1982) Turgut Uyar’ın kapitalist ekonomide eşitsizliğe ve sınıf mücadelesine kendi tarzında kapalı bir şekilde değindiği eserleri oldu. 22 Ağustos 1985’te sirozdan vefat etti.
TURGUT UYAR ŞİİRİNİN ANA TEMALARI
Turgut Uyar ilk iki kitabından sonra gerçek şiir macerasına başlar. Yazının başında bahsettiğim bireysel problemlere dönük, kapalı bir şiir tarzına yönelir. Kendisi zaten yenilik yapmak için hataların yapılacağını, hatta yenilik için hataların gerekli olduğunu söyler. Yeni bir şiir dili oluşturmak için o hataları kendisi de çokça yapar.
Turgut Uyar şiirinin ana temaları şunlardır: Doğa sevgisi, şehirli insanın yalnızlığı, rüyalar ve gerçekliğin iç içe geçtiği bir sürrealizm, içten içe gelişen emekçi sınıf savunusu ve cinsellikle iç içe geçmiş bir aşk tanımı.
Doğa sevgisi: Kendisi şehirli bir insan olmasına rağmen kent hayatından pek hazzetmez, içten içe dağlarda, doğada bir Robinson Crusoe gibi yaşamayı özler.
Şehirli insanın yalnızlığı: Gelişmekte olan bir kapitalist ekonomide, hele 1950’li yılların Soğuk Savaş şartlarında kapitalist sistemin yarattığı yapaylık, insanın kendine ve çevresine yabancılaşması, dayanışmanın yerini rekabetin, insan soyluluğu ve erdemlerinin yerini güç ve para elde etme hırsının alması şairleri de bir yol ayrımına getirir: Ya sosyalist gerçekçi bir çizgide doğrudan topluma hitap eden siyasi bir şiir, ya da sistemden -görünürde- kaçarak bu eşitsiz ve acımasız düzenin bireyin ruhunda yarattığı tahribatı anlatan kapalı bir şiir. Turgut Uyar ikinci şıkkı tercih etti.
Rüyalar ve gerçekliğin iç içe geçtiği bir sürrealizm: 20’inci Yüzyılın en önemli atılımlarından birisi olan Freud’un Psikanalizi geliştirmesi ve bilinçaltının insan davranışlarını açıklarken öne çıkması sanatın her dalını etkilemiştir. Bilinçaltı denince rüyalar akla gelir. İşte sürrealizm – gerçeküstücülük rüyalar yoluyla hem sanatçının hem de okuyucunun bilinçaltına hitap eder. Rüyalar yoluyla gerçek algıların ötesinde bir iç âhenk yaratılır.
Emekçi sınıf savunusu: Turgut Uyar sosyalist gerçekçi bir şiir anlayışına sahip değildir. Ancak son iki kitabında kapitalist sistemdeki emek sömürüsüne ve eşitsizliğe tepkisini kendi tarzında sergiler.
Cinsellikle iç içe geçmiş bir aşk tanımı: Klasik Türk Şiiri ve Şark sanatında aşk soyut bir kavram olarak ele alınır. Mutlak aşk Allah’a duyulan aşktır ve dünyevî olan her sevgi Allah aşkının yansımasıdır. Turgut Uyar, her ne kadar gelenekle ilişkisini koparmadan onu farklı bir biçimde sürdürse de, aşk tanımı tamamen dünyevîdir. Onun şiirinde aşk coşkun duygular kadar tensel hazları da içerir. Burada Turgut Uyar’ın tam anlamıyla maddeci olduğunu söyleyebiliriz.
Bu temaları görebileceğiniz “Dünyanın En Güzel Arabistanı” kitabının ilk şiiri Geyikli Gece’ye bir göz atalım:
GEYİKLİ GECE
Halbuki korkulacak hiç bir şey yoktu ortalıkta
Her şey naylondandı o kadar
Ve ölünce beş on bin birden ölüyorduk güneşe karşı.
Ama geyikli geceyi bulmadan önce
Hepimiz çocuklar gibi korkuyorduk
Geyikli geceyi hep bilmelisiniz
Yeşil ve yabani uzak ormanlarda
Güneşin asfalt sonlarında batmasıyla ağırdan
Hepimizi vakitten kurtaracak
Bir yandan toprağı sürdük
Bir yandan kaybolduk
Gladyatörlerden ve dişlilerden
Ve büyük şehirlerden
Gizleyerek yahut döğüşerek
Geyikli geceyi kurtardık
Evet kimsesizdik ama umudumuz vardı
Üç ev görsek bir şehir sanıyorduk
Üç güvercin görsek Meksika geliyordu aklımıza
Caddelerde gezmekten hoşlanıyorduk akşamları
Kadınların kocalarını aramasını seviyorduk
Sonra şarap içiyorduk kırmızı yahut beyaz
Bilir bilmez geyikli gece yüzünden
"Geyikli gecenin arkası ağaç
Ayağının suya değdiği yerde bir gökyüzü
Çatal boynuzlarında soğuk ayışığı"
İster istemez aşkları hatırlatır
Eskiden güzel kadınlar ve aşklar olmuş
Şimdi de var biliyorum
Bir seviniyorum düşündükçe bilseniz
Dağlarda geyikli gecelerin en güzeli
Hiçbir şey umurumda değil diyorum
Aşktan ve umuttan başka
Bir anda üç kadeh ve üç yeni şarkı
Belleğimde tüylü tüylü geyikli gece duruyor
Biliyorum gemiler götüremez
Neonlar ve teoriler ısıtamaz yanını yöresini
Örneğin Manastır'da oturur içerdik iki kişi
Ya da yatakta sevişirdik bir kadın bir erkek
Öpüşlerimiz gitgide ısınırdı
Koltukaltlarımız gitgide tatlı gelirdi
Geyikli gecenin karanlığında
Aldatıldığımız önemli değildi yoksa
Herkesin unuttuğunu biz hatırlamasak
Gümüş semaverleri ve eski şeyleri
Salt yadsımak için sevmiyorduk
Kötüydük de ondan mı diyeceksiniz
Ne iyiydik ne kötüydük
Durumumuz başta ve sonda ayrı ayrıysa
Başta ve sonda ayrı ayrı olduğumuzdandı
Ama ne varsa geyikli gecede idi
Bir bilseniz avuçlarınız terlerdi heyecandan
Bir bakıyorduk akşam oluyordu kaldırımlarda
Kesme avizelerde ve çıplak kadın omuzlarında
Büyük otellerin önünde garipsiyorduk
Çaresizliğimiz böylesine kolaydı işte
Hüznümüzü büyük şeylerden sanırsanız yanılırsınız
Örneğin üç bardak şarap içsek kurtulurduk
Yahut bir adam bıçaklasak
Yahut sokaklara tükürsek
Ama en iyisi çeker giderdik
Gider geyikli gecede uyurduk
"Geyiğin gözleri pırıl pırıl gecede
İmdat ateşleri gibi ürkek telaşlı
Sultan hançerleri gibi ayışığında
Bir yanında üstüste üstüste kayalar
Öbür yanında ben"
Ama siz zavallısınız ben de zavallıyım
Eskimiş şeylerle avunamıyoruz
Domino taşları ve soğuk ikindiler
Çiçekli elbiseleriyle yabancı kalabalık
Gölgemiz tortop ayakucumuzda
Sevinsek de sonunu biliyoruz
Borçları kefilleri ve bonoları unutuyorum
İkramiyeler bensiz çekiliyor dünyada
Daha ilk oturumda suçsuz çıkıyorum
Oturup esmer bir kadını kendim için yıkıyorum
İyice kurulamıyorum saçlarını
Bir bardak şarabı kendim için içiyorum
"Halbuki geyikli gece ormanda
Keskin mavi ve hışırtılı
Geyikli geceye geçiyorum"
Uzanıp kendi yanaklarımdan öpüyorum.
Haftaya Turgut Uyar ve Divan Şiirinden bahsedeceğim.
