Cumartesi günü işlerimin yoğunluğu nedeniyle yazamadım. Geçtiğimiz hafta önemli gelişmeler oldu. Yeni Orta Vadeli Program açıklandı. Türkiye’nin genelde 2018 yılından beri yaşadığı değişen politika tercihlerinin devamı olan ve özelde 2021 Eylül ayından beri izlediği “sıra dışı” politikaların sonucu olan yüksek enflasyon ve döviz açığından kaynaklanan sorunlarını çözmek için yeni bir ekonomik programa ihtiyaç duyduğunu biliyoruz. Bu anlamda yeni OVP ne anlama geliyor? Tam teşekküllü bir program olarak mı tasarlanmış, yoksa yerel seçimlere kadar durumu idare etmek için bir geçiş dönemi programı mı? Bu soruların cevaplanması gerekir. 

Öte yandan başladığım bir yazı dizisi vardı: Büyümenin belirleyicileri nelerdir, kapitalist sistemin içine girdiği krizlerle sermaye birikimi ve büyüme zorunluluğu arasında ilişki var mıdır? Yazı dizisinde kaldığımız yer teknolojik gelişme ve büyüme ilişkisiydi. Yazı dizisine devam etmeyi ve tamamlamayı düşünüyorum. Ancak bu yazıda OVP ile ilgili görüşlerimi anlatacağım. Cumartesi teknolojik gelişme ve büyüme ilişkisi için büyüme iktisatçıları neler söylemiş, buradan devam ederiz. 

YENİ AÇIKLANAN ORTA VADELİ PROGRAM NE DİYOR?

T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın hazırladığı ve internet sitesinde yayınlanan 2024-26 OVP’sinden alıntı yapalım. OVP’de temel amaçlar şöyle betimlenmiş:

“OVP’nin temel amaçlarından biri, iç ve dış dengenin sağlandığı istikrarlı bir büyüme ortamını sürdürürken enflasyonun dönem sonunda tek haneli seviyelere düşürülmesini sağlayarak refahı artırmaktır. Bu dönemde, yapısal dönüşümlerin yanı sıra sıkı parasal duruş ve mali disiplin temel makroekonomik politika araçları olacaktır. Bu sayede, enflasyonla mücadele güçlendirilerek güven ve istikrar ortamı pekiştirilecek, istihdamı artıracak üretken yatırımlar için sağlıklı bir iş yapma zemini oluşturulacak, yeşil ve dijital dönüşüm odağıyla üretim ve ihracatın teknoloji kompozisyonu iyileştirilecektir.

Program döneminde, fiyatlama davranışlarını etkileyerek iç talebi dengelemesi beklenen sıkı parasal duruş, enflasyonun arz yönlü nedenlerine yönelik yapısal politikalarla desteklenecektir. Bu bağlamda, girdi maliyetlerini düşürücü ve arzı artırıcı uygulamalar sürdürülecektir.” 

(https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/09/Orta-Vadeli-Program_2024-2026.pdf)

78 sayfalık OVP’de 2024, 2025 ve 2026 yılları için birçok temenniler belirtilmiştir. Bunlar arasında en önemlileri temel amaçlar olarak şöyle özetlenebilir:

Büyüme, İstihdam ve Üretim

- İç ve dış denge sağlanarak elde edilecek istikrarlı bir büyüme (yüzde 4 – 4,5 arsı yıllık büyüme hedefi)

- Üretimin kompozisyonunda katma değerin artması ve daha yüksek teknolojili üretimin desteklenmesi,

- Üretimin kompozisyonunda nitelikli iş gücü ve beşeri sermaye kaynaklarının daha etkin bir şekilde tahsis edilmesi,

- Nitelikli işgücü ihtiyacını giderecek şekilde meslek liseleri mezunlarına öncelik sağlanması ve desteklenmesi,

- İşgücü ihtiyacını karşılamak için uluslararası göç politikalarının düzenlenmesi sağlanacaktır.

Fiyat İstikrarı ve Finansal İstikrar

- Enflasyon hedeflemesi devam edecektir.

- MB bütün araçlarını etkin kullanarak sıkı para politikası uygulayacaktır.

- Mevduatların yerli para cinsine döndürülmesi teşvik edilecektir.

- 2026 yılı itibariyle enflasyonun tek haneye inmesi,

- Tüketim artış hızının yavaşlatılması ve tüketim kredilerinin sınırlandırılması,

- Makro ihtiyati tedbirlerin sadeleştirilmesi,

- Yurt içi ve yurt dışı işlemlerde katılım bankacılığı, katılım sigortacılığı ve katılım finansının desteklenmesi ve payının arttırılması amaçlanmaktadır.

Kamu Maliyesi

- Kamu harcamaları kısıtlanacak, öncelikli harcama alanları (verimlilik ve refah arttırma paylarına göre) belirlenecek ve bunun dışındaki harcamalar azaltılacaktır.

- Kamu gelirlerinin, vergi ve prim tahsilâtının daha etkin işlemesi sağlanacaktır. 

Dış Ticaret ve Cari Denge

- GB Anlaşmasının yeniden düzenlenmesi için çalışmalara devam edilecektir.

- Yüksek katma değerli ihracat için kredi, teşvik ve destekler verilecektir.

- Yurt içi ara girdi üretimine destek olunacaktır.

- Enerji ithalatını sınırlandırmak için gaz ve petrol aramaları devam edecektir. 

Bütün bunların yanında Yeşil Dönüşüm, Dijital Dönüşüm ve Afet Yönetimi hakkında temenniler yazılmıştır. Büyüme başlığı altında 30, İstihdam’da 23, Fiyat İstikrarında 10, Ödemeler Dengesinde 53, Finansal İstikrar’da 24 ve Kamu Maliyesi’nde 40 madde halinde politika önermeleri sunulmuştur. 

BİR PROGRAM NASIL HAZIRLANIR?

Bir OVP hazırlanırken genel olarak 3 yıl boyunca siyasi iktidarın ekonomik politikalarda yol haritasının belirlenmesi amaçlanır. Her OVP’de öncelikli fırsat ve tehditlerin belirlenmesi, politikaların bunlara göre oluşturulması beklenir. Aynı zamanda üç yıllık bir sürede tamamlanamayacak olan daha uzun vadeli zaman gerektiren işlere yönelik de temenniler belirtilir. Doğal olarak büyüme, üretimin kompozisyonu, eğitim, istihdam ve dış ticaretin miktar ve kompozisyonu üç yıllık bir sürede halledilecek meseleler değildir. Eğer hazırlanan OVP dönemi anormal iktisadi şartlar (ödemeler dengesi krizi, finansal kriz, savaş hali, yüksek enflasyon ve/veya yüksek işsizlik gibi) içeriyorsa, o takdirde OVP’nin bunlara öncelik vermesi gerekir. Bu da yetmez, hazırlanan planın ve konulan hedeflerin birbiriyle uyumlu olması gerekir. Üç sene boyunca öncelikli sorunların çözümü için gerekli olan politikalar ayrıntısıyla açıklanmalı ve iç ve dış iktisadi aktörleri politikanın başarılı olacağına yönelik ikna etmesi yaşamsaldır.

Bu açılardan baktığımızda OVP Türkiye’nin öncelikli problemlerine yönelik politikaları ayrıntı vermeden geçmekte, ancak sonuçları üç yıldan çok daha uzun vadede gerçekleşecek ve yine çok sayıda dış etkenin etkisine açık olan alanlarda çok ayrıntılı hedefler koymaktadır. Aynı zamanda büyüme, istihdam, finansal istikrar ve enflasyon konularında konulan hedefler birbiriyle çelişiyor görüntüsü vermektedir. Bu çelişkinin olmaması için Türkiye Ekonomisi’ne çok hızlı bir şekilde ve ciddi miktarda yabancı sermaye girişi olması zorunludur. Bunun nasıl sağlanacağı programda belirtilmemektedir. 

TÜRKİYENİN ÖNCELİKLİ SORUNLARI NELER?

Ben bütün hatlarıyla bu programın hedeflerine karşı değilim, bir istisna haricinde… Türkiye’de bu kadar işsiz varken, üniversite mezunları bile işsiz kalmakta iken ve ülkede sayısı 17 milyona vardığı söylenen çoğunluğu eğitimsiz ve niteliksiz işgücü olan sığınmacılar varken “gerekirse daha fazla yabancı işgücü getireceğiz” hedefini kabul edemem, kimsenin kabul etmesini de beklemem. Bunun haricinde hedefler güzeldir, keşke gerçekleşse diyebilirim. Ancak bu programın hedeflerinin nasıl gerçekleşeceği konusunda bir fikrimiz bulunmamaktadır. Çünkü programda bu konularda bir ipucu verilmemektedir. 

Pekiyi Türkiye’nin öncelikli sorunları nelerdir? Birincisi, MB’nin uzun süredir devam eden yüksek ölçekli döviz rezerv açığıdır. Kendimiz dolar basamayacağımıza göre bir şekilde bu döviz açığının giderilmesine yönelik bir planın olması gerekir. Maalesef bu OVP’de görülmemektedir. İkincisi yüksek enflasyonla bütünlüklü mücadele için sadece yüksek faiz ve enflasyon hedeflemesi yetmez, düşük gelirli vatandaşların ay sonunu getirmek için kullandığı kredi imkânlarını kısmak da yetmez hatta refah hedeflerinizle terstir. Enflasyona karşı bütünlüklü bir politikalar demeti verilmemektedir. Üçüncüsü kronik hale gelmiş dış ticaret açığı ve cari açıkla ilgili kısa vadede yapılacak en önemli iş büyüme oranını düşürmektir, bunu da geniş halk yığınlarının değil devletin harcamalarını kısarak yerine getirmeniz gerekir. Servet vergisi ve müterakki kurumlar vergisinin de gerekliliği ortadadır. Bu politikalar aynı zamanda dördüncü problem olan bütçe açığının disiplin altına alınmasını da sağlayacaktır. 

İlk intibahım itibariyle 2024-26 OVP’si üzerine çok şık bir yazıyla güzel isimler ve ayrıntılı bir adresin yazıldığı zarfa benzemektedir. Ancak zarfın içi boştur. Zarfın içi de benim kanaatime göre 2024 Mart seçimlerinden sonra, muhtemelen IMF desteğiyle, dolacaktır.