Anonim şirketler alternatif finansman kaynağı olarak tahvil ihracı çıkarabilerek borçlanma yapabilmektedir. Tahvil ihracı esas itibariyle Sermaye Piyasası için bir borçlanma aracıdır ve ana regülasyon Sermaye Piyasası Kuruludur. Anonim şirketlerin 1 yıldan uzun vadeli olarak ihraç edilen borçlanma senetlerine "özel sektör tahvili" denir. Bu tahviller vadeleri en az 1 yıl olmak koşulu ile serbestçe belirlenebilir ve sabit ya da değişken faizli olarak ihraç edilir. Bugünkü yazımda, anonim şirketler için alternatif finansman kaynağı olan tahvil ihracı yapılması ve konunun vergisel açıdan değerlendirilmesine bir göz atalım.
Türk Ticaret Kanunu ve Sermaye Piyasası Kanunu Açısından Tahvilin Tanımı ve Uygulamaları
Türk Ticaret Kanunu uyarınca tahvil; ‘’Anonim ortaklıkların ödünç para bulmak için itibarî değerleri eşit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkardıkları borç senetlerine tahvil denir.’’ şeklinde tanımlanmıştır.
Tahviller kıymetli evrak niteliğinde olup nama ve hâmile yazılabilir nitelikteki senetlerdir. Aynı tertipte çıkan her tahvilin bir itibarî değeri olması ve bu değerin diğerine eşit bulunması gerekmektedir.
Aynı tertipte çıkarılan her tahvil sahibine aynı hakları sağlamalıdır. Pay senetlerinden farklı olarak kanunda, tahvillerin itibari değer için bir taban veya tavan değer öngörmemiş, bu nedenle tahvillerin itibari değeri istendiği gibi saptanabilmektedir.
Tahvil Çıkarma Koşulları
Türk Hukuk sisteminde anonim ortaklıkların tahvil çıkarma koşulları esas olarak Türk Ticaret Kanununda düzenlenmiş olmakla birlikte T. C. Merkez Bankası ve Sermaye Piyasası Kurulu da çıkardıkları tebliğler ile tahvilleri düzenleyen hükümler ve önemli değişiklikler getirmişlerdir.
TTK.’ya göre, tahvil çıkarılması bazı koşulların gerçekleşmesine bağlı olup aşağıdaki açıklamalarda belirtilmiştir.
1-Esas Sermaye Aşımı
Türk Ticaret Kanunu’nun 506. maddesi uyarınca ‘”504 ve 505 inci madde hükümlerine bağlı borçlanma senetlerinin toplam tutarı, sermaye ile bilançoda yer alan yedek akçelerin toplamını aşamaz; kanunların bilançoya konulmasına izin verdiği yeniden değerleme fonları da toplama katılır. Kanunlardaki istisnalar saklıdır.” ifadesine yer verilmiş olup çıkarılacak tahvilin şirketin esas sermayesini aşamaz nitelikte ve tutarda olması gerektiği belirtilmiştir.
2-Genel Kurul veya Yönetim Kurulu Kararı
Türk Ticaret Kanununun 504. maddesi uyarınca; “Her çeşidi ile tahviller, finansman bonoları, varlığa dayalı senetler, iskonto esası üzerine düzenlenenler de dâhil, diğer borçlanma senetleri, alma ve değiştirme hakkını haiz senetler ile her çeşit menkul kıymetler, aksi kanunlarda öngörülmedikçe, ancak genel kurul kararı ile çıkarılabilirler.
Genel kurul bu kararı, kanunlarda farklı bir düzenleme yoksa, 421’inci maddenin üçüncü ve dördüncü fıkraları hükümlerine göre verir. Esas sözleşme farklı bir nisap öngörebilir. Genel kurul kararının çıkarılacak menkul kıymete ilişkin, gerekli bütün hüküm ve şartları içermesi gerekir. Genel kurul kararını yönetim kurulu yerine getirir.
Bu hükme tabi menkul kıymetler hamiline veya emre yazılı ve itibarî değerli olabilir. İtibarî değer genel kurul ve yetkilendirilmiş olması hâlinde yönetim kurulunca belirlenir. Borçlanma senetlerinin bedellerinin nakit olması ve teslimi anında tamamen ödenmesi şarttır.
Türk Ticaret Kanununun 505. maddesi uyarınca ‘”Aksi kanunda öngörülmemişse, genel kurul herhangi bir menkul kıymetin çıkarılmasını ve hükümleriyle şartlarını saptamak (…) (1) yetkisini, en çok onbeş ay için yönetim kuruluna bırakabilir. 421’inci maddenin üçüncü ve dördüncü fıkra hükümleri yetkilendirme kararına da uygulanır.” şeklinde belirterek tahvil çıkarma yetkisinin yönetim kurulu tarafından da gerçekleştirilebileceği belirtilmiştir.
3-Tahvillerin Kurul Kaydına Alınması SPK’nın 2 seri nolu 13 sayılı tebliğin 3. Maddesi uyarınca tahviller halka arz edilerek veya arz edilmeksizin satılması durumunda, SPK’ ya kaydettirilmeleri zorunlu bulunmaktadır. SPK tarafından yapacağı çeşitli incelemeler yaptıktan sonra tahvillerin kurul kaydına alınıp alınmaması konusunda karar verilebilmektedir.
Tahvillerin kurul kaydına alınması, ihraç edilen tahvillerin veya ihraççıların Kurul veya kamuca sorumluluğu üzerine aldığı anlamına gelmez, sadece ilgili ortaklığın ve tahvil çıkarmanın kamu denetimi altında olduğunu göstermektedir.
4-İzahnamenin Yayını
2 seri nolu 13 sayılı tebliğin 19. Maddesinin 22 ‘inci fıkrası uyarınca tahvillerin halka arz edilerek satılması halinde ihraççıların mali durumu, faaliyet kapsam ve sonuçları ile ihraca ilişkin olarak mevzuatın öngördüğü bilgileri içeren izahname ve sirküler örnekleri kurul kaydına alınma talebi ile birlikte SPK’ya verilmesi gerekmektedir.
Tahviller kurul kaydına alındıktan sonra ihraççı izahnameyi ticaret siciline tescil ve ilan ettirmek zorundadır. İzahnamenin tescilinden sonra halkın tahvil satın almaya davet edilmesi sirküler ile yapılır.
Sirküler günlük yayın yapan en az iki gazetenin Türkiye baskısında ilan edilmelidir. Halka arz edilmeksizin satılacak tahvillerde izahname ve sirküler düzenlemesi gerekmemektedir.
5- Satış Süresi
Halka arz edilecek tahvillerin satış süresi kurul kaydına alınma tarihinden itibaren altı iş gününden az olmamak ve üç ayı geçmemek üzere izahnamede gösterilmeli ve satış süresinin bitiş tarihinden itibaren altı iş günü içinde ihraççı satış sonuçlarını gösteren bilgileri SPK’ya göndermekle yükümlü bulunmaktadır. Kurumlar Vergisi Kanunu Açısından Tahvil İhracı
Tahvil İhraç Giderleri
Kurumlar Vergisi Kanununun 14’üncü maddesinin 1 inci bendinde tahvillerin ihraç giderlerinin kurum kazancının tespitinde hasılattan indirilebileceği kabul edilmiştir.
Söz konusu bendin parantez içi hükmünde ise; "Bu giderler senetlerin kâğıt ye tabı giderlerini, mahkeme, noter ve diğer tasdik ve temsil giderlerini, damga resmini ve ihraç dolayısıyla ödenen sair harç ve resimlerini, ihraç dolayısıyla bankalara verilen komisyonları hisse ve tahvil senetlerinin borsaya kaydı için yapılan giderleri ve bunlara benzer diğer her türlü giderleri ihtiva eder" denilmek suretiyle giderlerin kapsamı çok geniş tutulmuştur.
Tahvil ihraç giderleri bu hüküm gereğince doğrudan yılı içinde gider kaydedilecektir.
Tahvilleri İtibari Değerinin Altında Satılması Durumunda
Kurumlar Vergisi Kanununun 15 inci maddesinin 9 numaralı bendinde düzenlenen açıklama ile;
“Kanunlarla veya kanunların verdiği yetkiye dayanılarak tespit edilen hadler saklı kalmak üzere, menkul kıymetlerin itibari değerlerinin altında satışından doğan zararlar ile ödenen komisyonlar ve benzeri her türlü giderler kurum kazancının tespitinde hasılattan indirilemez.” şeklinde belirtilmiştir.
Günlük Satış Fiyatı Tespit Edilerek Halka Arz edilen Tahviller:
Özel Anonim şirketlerce çıkarılacak tahvillerin faiz şartları Merkez Bankasınca tespit edilmektedir. Merkez bankası tahvil ihracatında günlük satış fiyatı benimsenmiştir. Tahviller satış süresi içinde her gün için ayrı satış fiyatı tespit edilerek satılabilecektir. Günlük satış fiyatının tespitinde aşağıdaki formül uygulanacaktır.
GSF = TND — T X
r x TND
365
GSF : Günlük Satış fiyatı
TND : Tahvilin Nominal Değeri
T : Tahvilin satış tarihi ile satış süresinin bitim tarihi arasındaki gün adedi
r:Tahvilinfaizoranı
Ayrıca tahvil itibari değerinden tespit edilen günlük satış fiyatı dışında yüzde 5’e kadar bir indirim de yapılabilmektedir.
İhraç Eden Kurum Bünyesinde Vergilendirme:
Tahvil, anonim şirketlerin işletme dışı kaynaklardan borç alabilmek için çıkardıkları borç senedi olup tahvil için ödenen faizler de işletme açısından bir finansman gideri sayılmaktadır. Bu nedenle tahvil çıkaran işletmeler, ödedikleri tahvil faizlerini finansman gideri olarak matrahın tespitinde dikkate almalıdırlar.
Öte yandan tahvillere ödenecek faiz tutarları Merkez Bankası'nca sınırlamaya tabi tutulmuş olup tahvil ihraç eden bu işletmeler, tahvil sahiplerine nakdi ikramiyeli, çekilişler de dahil her ne nam altında olursa olsun, yukarıda açıklanan esaslara göre verilecek faiz dışında bir menfaat sağlamamalıdır. Sağlamaları halinde bu ödemelerin işletme açısından gider olarak dikkate alınmayacağı belirtilmiştir.
Tahvil Faizlerinde Tevkifat Durumu :
Gelir Vergisi Kanununun 94’üncü maddesinin A/9 numaralı bendiyle tahvil faizlerinin ödenmesi sırasında tevkifat esası getirildiği belirtilmiştir.
Bakanlar Kurulu'nun 20.12.1985 gün ve 85/10175 sayılı kararı ile de bu oran nama veya hamiline yazılı tahvil faizleri için yüzde 10 olarak belirlenmiş , tahvil ihraç eden Anonim Şirketler İhraç ettiği tahvilin çeşidi ne olursa olsun Merkez Bankası'nca belirlenen faiz oranının üzerinde bir faiz ödemesinde bulunamaması gerektiğini, faiz ödemesi sırasında ise gerek gerçek şahıslara gerekse 2499 sayılı SPK’ya göre kurulan Menkul Kıymetler Yatırım Fonları dışındaki kurumlara yaptığı faiz ödemeleri üzerinden % 10 vergi tevkifatı yapmaları gerektiği belirtilmiştir.
Tahvil İhracında örnek muhasebe kaydı;
____________________ / ____________________
780. Finansman Giderleri Hesabı XXXX
191. İndirilecek KDV XXXX
102 Banka Hesabı XXXX
____________________ / ____________________
Yapılacak olan işlem neticesinde işletme adına bir borç ortaya çıktığında ilgili kaynak hesabı alacaklandırılır ve bu borç hesabı 405 çıkarılmış tahviller hesabıdır.
____________________ / ____________________
102 Banka Hesabı XXXX
780. Finansman Giderleri XXXX
405. Çıkarılmış Tahviller Hs. XXXX
Tahvillerin vadesi dolduğunda gerçekleştirilecek muhasebe kaydı.
____________________ / ____________________
405. Çıkarılmış Tahviller Hs. XXXX
780. Finansman Giderleri XXXX
102. Banka Hesabı XXXX
____________________ / ____________________
