Swap işlemi, finansal piyasalarda sıkça kullanılan bir türev işlem türüdür. İki taraf arasında yapılan bu anlaşmada, gelecekte belirlenen bir süre boyunca belirli bir nakit akışını ya da finansal varlığı değiştirme taahhüdü bulunur.
Genellikle, faiz oranları ya da döviz kurları üzerinden yapılır.
İleriye dönük olası risklerin minimize edilmesi amacıyla, türev işlemleri olarak adlandırılan futures, forward, hedging ve swap işlemlerinin kullanılması söz konusu olabilmektedir.
Swap, genel anlamıyla iki taraf arasında yapılan, belirli şartlar altında varlıkların, nakit akışlarının veya faiz oranlarının değiştirildiği finansal bir anlaşmadır.
En çok bankacılık ve türev piyasalarda kullanılır ve genellikle risk yönetimi, spekülasyon veya likidite sağlama amacıyla tercih edilir.
Diğer bir deyişle, kurlardaki olası değişiklikler ve alım fiyatları açısından geleceğe yönelik olarak firmaların kendi riskini doğal olarak alım günündeki duruma göre sabitlemek ve olası zararlardan korunmak istemeleridir.
Spekülatif amaç taşımayan ve tamamen faaliyet alanı içinde kalan ve üretimin düzenli bir şekilde yapılabilmesi için gerekli olan hammadde alımları ile direk ilişkili olan hedging gibi türevsel işlemler bu aşamada gündeme gelebilmektedir.
Bu yazımda Swap işlemleri ve konun detaylarına bir göz atalım.
SWAP İŞLEMİ
Swap kelime anlamı olarak, değişim veya takas anlamına gelmektedir. Swap işlemler bir veya birden fazla forward sözleşmesine dayanan, iki taraf arasında önceden belirlenen gelecekteki bir tarihte nakit akımlarının karşılıklı değişimidir.
Swap işlemlerde bir spot bir de vadeli işlem veya spot işlemlere ilaveten vadeleri farklı iki forward işlem vardır.
Swap kelimesinin Türkçe anlamı takas olup; Swap sözleşmesi, iki tarafın belirli bir zaman dilimi içinde farklı faiz ödemelerini ve/veya farklı para birimlerini karşılıklı olarak değiştirdikleri bir takas sözleşmesidir.
Başlıca swap türleri şunlardır:
1. Faiz Swapı (Interest Rate Swap)
İki tarafın, farklı faiz oranı türlerine (sabit veya değişken) dayalı ödemeleri değiştirdiği işlemdir. Örneğin:
- Bir taraf sabit faiz ödemesi yaparken, diğer taraf değişken faiz ödemesi yapar.
2. Döviz Swapı (Currency Swap)
İki tarafın, farklı para birimlerinde nakit akışlarını değiştirdiği işlemdir. Örneğin:
- Bir taraf USD cinsinden faiz öderken, diğer taraf EUR cinsinden faiz öder.
3. Varlık Swapı (Asset Swap)
Sabit gelirli bir menkul kıymetin getirisi ile başka bir varlığın getirisi değiştirilir.
Kullanım Alanları:
- Riskten Korunma (Hedging): Şirketler döviz veya faiz oranı risklerini yönetmek için swap kullanır.
- Arbitraj: Farklı piyasalarda fiyat farklarından yararlanmak için.
- Likidite Yönetimi: Finansal kurumlar swap ile maliyetlerini ve gelirlerini optimize eder.
Swap İşleminin Genel Özellikleri:
- İki taraf arasında yapılır.
- Belirli bir süre boyunca devam eder.
- Anlaşmaya konu olan varlık veya nakit akışları genelde belirli zaman dilimlerinde takas edilir.
Faiz Swapı
Faiz Swapı (Interest Rate Swap), iki tarafın, belirli bir tutar üzerinden hesaplanan farklı faiz oranlarını birbiriyle değiştirdiği bir türev finansal işlemdir. Temelde sabit faiz ile değişken faiz arasındaki takas işlemine dayanır.
Ancak, işlemde esas alınan ana para tutarı fiziken el değiştirmez; yalnızca faiz ödemeleri takas edilir.
Faiz swapı işleminde elde etme, sözleşmede yer alan faiz oranları dikkate alınarak hesaplanan faiz değişimlerinin yapıldığı dönemler itibarıyla gerçekleştiğinden, bu dönemlerin sonuna kadar ilgili dönem içinde yapılan değerlemelerin (reeskont işlemlerinin) kurumlar vergisi matrahının tespitinde indirim veya ilave kalem olarak düzeltilmesi gerekecektir.
Dolayısıyla, faiz swapı sözleşmesine istinaden sözleşmenin taraflarınca ödenen veya tahsil edilen faizler, sözleşmenin vadesi beklenmeksizin faiz tahakkukunun yapıldığı dönemler itibarıyla taraflarca kurum kazançlarının tespitinde gelir veya gider olarak dikkate alınacaktır.
Faiz Swapı Nasıl Çalışır?
- İki taraf arasında bir anapara tutarı üzerinden hesaplanacak faiz ödemelerinin değiş tokuş edilmesi kararlaştırılır.
- Sabit Faiz Ödeyen Taraf: Belirli bir yüzde üzerinden hesaplanan sabit tutarı öder.
- Değişken Faiz Ödeyen Taraf: Genellikle bir referans endekse (LIBOR, SOFR, TRLIBOR vb.) bağlı değişken faiz ödemesi yapar.
FAİZ SWAPINDA VERGİLENDİRME
1-BSMV
89 Seri No.lu Gider Vergileri Genel Tebliğinin "D-3- Swap İşlemlerinin Vergilendirilmesi" başlıklı bölümünde; "... Vadeli bir işlem olması ve risk içermesi gibi unsurları dikkate alındığında, swap işlemlerinin arbitraj işlemlerine yönelik istisna kapsamında değerlendirilmesi mümkün bulunmamaktadır. Bu nedenle, swap işlemleri dolayısıyla lehe alınan paraların BSMV ye tabi tutulması gerekmektedir.
- Para swapı sözleşmesinin fiziki teslimle sonuçlanması durumunda, bu işlem kambiyo işlemi
niteliğinde olacağından BSMV hesaplanmaması, ancak para swapı sözleşmesinin nakdi uzlaşı ile
sonuçlanması halinde BSMV mükellefleri tarafından lehe alınan paraların %5 oranında BSMV ye
tabi tutulması,
- Faiz swapı sözleşmesi sonucunda lehe alınan paranın tespiti sözleşmenin vadesinde
yapılabileceğinden, vade sonunda sözleşme bazında net faiz gelirinin oluşması halinde bu tutar
üzerinden % 5 oranında BSMV hesaplanması,
- Çapraz döviz swapı sözleşmesi uyarınca yapılan işlemler para ve faiz swapı şeklinde iki ayrı işlem olarak değerlendirildiğinden, bu sözleşmeye ilişkin işlemlerin para ve faiz swapları için yapılan açıklamalar çerçevesinde vergilendirilmesi, gerektiğini belirtelim.
2. Kurumlar Vergisi
Faiz swap işlemleri için tahsil edilecek faiz kurumlar vergisi matrahına dahil edilecek, ödenecek faiz ise kurumlar vergisi matrahının tespitinde gider olarak dikkate alınacaktır.
Bu noktada karşımıza çıkan soru, geçici vergi dönemi ve yıl sonlarında henüz gerçekleşmemiş, tahsil edilecek faiz ve ödenecek faizin kurumlar vergisi matrahının tespitinde nasıl dikkate alınacağı sorusudur.
Vergi Usul Kanunu’nun 283 ve 287’nci maddelerinde tahsil edilecek ödenecek giderlerde dönemsellik prensibine ilişkin hükümler yer almaktadır.
V.U.K.’nun 283’ncü maddesinde,
“Gelecek bir hesap dönemine ait olarak peşin ödenen giderler ile cari hesap dönemine ait olup da henüz tahsil edilmemiş olan hasılat mukayyet değerleri üzerinden aktifleştirilmek suretiyle değerlenir.”
hükmüne yer verilmiştir.
Aynı Kanunu’nun 287’nci maddesinde ise,
“Gelecek hesap dönemlerine ait olarak peşin tahsil olunan hasılat ile cari hesap dönemine ait olup henüz ödenmemiş olan giderler mukayyet değerleri üzerinden pasifleştirilmek suretiyle değerlenir.”
hükmü yer almaktadır.
Türkiye'de bir işyeri veya daimi temsilcisi olmayan dar mükellef kurumlar açısından faiz swapı işlemlerinden elde edilen kazanç alacak faizi olarak değerlendirilecek, 5520 sayılı KVK 30 uncu maddesinin birinci fıkrasının (ç) bendi gereğince vergi kesintisi yoluyla Türkiye'de vergilendirilecektir.
Türkiye'de bir işyeri veya daimi temsilci aracılığıyla faaliyette bulunmayan dar mükellefiyete tabi banka ve finans kurumlarının bu işlemlerden doğan kazançları üzerinden %0, diğer kurumlara yapılacak faiz ödemeleri üzerinden %10 oranında vergi kesintisi yapılması gerekecektir.
Öte yandan, Gelir Vergisi Kanununun geçici 67’nci maddesinin (14) numaralı fıkrası uyarınca, yabancı banka ve finans kurumları dışında kalan ve Türkiye'de işyeri veya daimi temsilcisi bulunmayan dar mükellef kurumlar tarafından faiz swapı işlemlerinden elde edilen kazançların anılan madde uyarınca vergi kesintisine tabi olması durumunda, bu işlemlere yönelik olarak ayrıca Kurumlar Vergisi Kanununun 30 uncu maddesi uyarınca vergi kesintisi yapılmayacağını hatırlatalım…
