"Neler okuyorsunuz Lordum? Kelimeler, kelimeler, yalnızca kelimeler…" /Hamlet

M. Fatih Andı tarafından yazılan ve bu yıl Ketebe tarafından basılan kitaptan en çok akılda kalan, kelimeleri genişleterek vardığı yaşam gayesi oluyor.

Zamanının ötesinde adamlardan ilham edinmiş yazar, “etkisiz ödüller ödülsüz şahsiyetler”den bahsederken aslında edebiyata tutarlı bir tavrın şikayetini etmiş. Dehalar zaten zamanlarının ötesine yazmazlar mı?

Tanpınar’a, hepimizin kalbindeki özel köşeden bakan Andı, çok haklı serzenişler etse de yaşamış olması silinmek istercesine soluklaştırılmış bir Safiye Erol vardır mesela. Cumhuriyetin “Sinekli Bakkal” ergenliğine ihtiyacı olan yıllarının mağdurlarındandır. Ne batıya tutunmayı içi istemiş ne doğu da yer edinebilmiş. Nietzsche vardır, yüzyıl sonraya yazıyorum diyen. Etiğin babası olup bilginin değil irfanın kıymetini bas bas bağırsa da hala pozitivizmin sularında dolaşanların sahiplendiği. Sağın zahmet edip edinmediği solun anlamaya zihinsel kabiliyetinin yetmediği Nietzsche…

M.Fatih Andı, “klasikler” kelimesinin içerik ziyanına, ithaf edebiyatına, dağınık yazıp gidenlerden kalanların edebiyata katılmasına, moda olan yazınların furya veya bereket olması üzerine kendi tabiri ile “niteliğin itibarı”na doğru meylederek değinmiş. Niceliğin istilasında olduğumuzun altını da ince ince çizmiş.

Okuduklarından değil tercümelerinden dilinin imkanlarına vardığını kendi dili ile de ifade eden Meriç’ten dem ederek, Ömer Hayyam Rubailer’inin tercüme serüveninin çileli öyküsünü anlatmış. Bir yüzyıl öcü muamelesi, sonrasında; Hüseyin Rıfat, Feyzullah Sacit, Abdülbaki Gölpınarlı, Asaf Halet Çelebi, Vasfi Mahir Kocatürk, Rüştü Şardağ, Yahya Kemal, Orhan Veli… Kimler dokunmamış ki Hayyam’a tercüman olmaya?

Bu bilgiden ilhamla insan nasılda hatırlar birden memleket insanının en cafcaflı kusurunu. Ya tekfir ederiz ya kutsarız biz. Taşınamadığımız orta, en büyük kusurumuz. Döneminin en ortasında yaşayan peygamberi bile kendi dönemimize aşırılık olarak ikame eder, adına “sünnet” deriz. Hayyam için de hayranlığın devşirildiği yılların ideolojik çalkantıları ve dönüştürmek istedikleri nüveye her türlü malzemeyi meze ediş ayrı bir bahsin konusu olur vesselam. Melamilikten dem vuranların deistler olduğu bir karmaşada mevcut durum geçerliliğini pek de yitirmiş sayılmaz zaten. Hayyam da orijinal adam ve her orijinal adam gibi sahip bulamaz yerli yerince. Nereye koysan güdük kalır. Meriç’in batılı okumasını, İsmet Özel şiirine Cezmi Ersöz hayranlığını anlayamayanlara, ifadesi zor keyiflerdir. Zihinsel sınıf meselesidir.

Kitaba dönelim:

En azından kendi adıma kaçaklarımı yakaladım diyebilirim. “Bir muazzam eserdir ki misli yok naziri yok; zahiren saat çalar manen hükümet seslenir” diye edebiyatçının saat kulelerine biçtiği devlet-i ali temsilinin zamanı dillendirişini fark edememişim mesela. “Hiç kimsenin, Yahya Kemal hariç tesirinde kalmadım” diyen Ahmet Hamdi Tanpınar’ı neden sevdiğimi daha bir anladım. 19. asır Avrupa’sının prototipi Beyoğlu’na bir daha baktım. “Ezansız Semtler” de yitenin dinden çok olduğuna kanaat ettim. “Ev” karşısındaki tutumu ile belki de bizim edebiyatçıların, bir yere ait olma hissine mukabil, batıdan ayrılan en derin yanlarını, en derin yansıtan Tevfik Fikret’e ve aşiyanına aşina oldum.

Zül Cenaheyn bilgeliğinde Osmanlı erenleri…“Bir doğu bir batı bir de biz varız” dedikleri bölgenin nev-i şahsına münhasır kerameti… Gözlerinde İslam medeniyetinin ışığı, akılları hür, hürriyetini Tanrı’dan aldığından emin yürüyebilen bir grup bilgenin nüveleri…

M.Fatih Andı, tüm bunları anlatırken bu nüvenin erezyona uğrayan etiğini, “salikin” düsturundan geriye doğru bozulan toplum ile bencilleşen bireye dönüşümünü, yine en iyi edebiyatla anlayabileceğimizi ifade etmiş:

17.yy’da sürgün ve umutsuzluklar içinde bir adem, Naili “Yıkanlar hatır-ı naşadımı Yarabbi şad olsun. Benimçün na-murad olsun diyenler ber-murad olsun” diye, şer olana hayır ile mukabele ederken; Akif Paşa ise “Ber-murad olmayacak ben, yere geçsin alem” der. Yükselen öfkemizin, alçalarak gelen özümüzün resmi gibidir. Yazar, edebiyatın, cemiyetin sosyal-psikoloji dahlindeki fotoğrafını betimlemesini, çok estetik iki örnekle sayfalara kazır.

Keza, Ahmet Mithat Efendi’nin Baudrillard’dan aşağı kalmayan anti-kapitalizm şiarı da bu nevi bir betim ile değerlendirilir. Ahmet İhsan’ın “ilancılık” dediği reklama “şarlatanlık” olarak yorumu “Türk dediğin anti-kapitalisttir” diyen herkesin yüreğine sular-seller serpmez mi? Propaganda reklam ve ilancılık diye nitelediği bu üç şarlatan işi için: “Bunu bizim her milletten iyi bilmemiz lazım iken hiç bilmeyiz. Her milletten iyi bilmekliğimiz lazım olması propagandanın ahkam-ı İslamiyye’den olmasındandır” demektedir. Tüm bunlar diklemesine anlatılardır. Belli ki üzerine tefekkür edilmiş, bizim de etmemiz tavsiye edilir.

Hülasa:

Okuduklarından tanrılar yaratan çıtayı geçecek kadar okumuşlara,

Okuduklarından kendini edinmişlere,

Edindikleri ile yeniden okumak isteyenlere,

Okudukça cehaletinin arttığı hissinden hem beslenen hem eksilenlere,

Bütün başladığını zannettiği yolda gittikçe yarım kalan ama yarım yanını sevenlere,

Yolun başında olanlara değil epeyce yol almışlara, bundan sonraki okumaları için önsöz yazmış yazar.

Kelimeler demiş! Kelimeler demişlerden demlenmiş:

“Sana durlanmış kelimeler getireceğim

Pörsümüş bir dünyayı kahreden kelimeler

Kelimeler, bazısı tüyden bazısı demir”