Kocaeli; iki denize (Karadeniz ve Marmara), bir göle (Sapanca Gölü) kıyısı olan, güneyi boydan boya bir dağ sırası ile (Samanlı Dağları) çevrili kadim bir şehir. Bu coğrafya; insanlık tarihinin uzun bir dönemine şahitlik ve medeniyetin gelişimine de ev sahipliği de yapmış.
Kocaeli; iki denize(Karadeniz ve Marmara), bir göle (Sapanca Gölü) kıyısı olan, güneyi boydan boya bir dağ sırası ile (Samanlı Dağları) çevrili kadim bir şehir. Bu coğrafya; insanlık tarihinin uzun bir dönemine şahitlik ve medeniyetin gelişimine de ev sahipliği de yapmış.
Kocaeli coğrafyasının su kaynaklarını uzun yıllara dayanan çalışmalarımdan kaynaklanan birikimlerimin ışığında bir yazı dizisi ile tanıtmaya çalışacağım.
Samanlı Dağları
Kocaeli coğrafyasının toplam alanı 342948 ha. Bu toplam alanda tarım alanları 37436 ha alan ile şehir genelinin % 11’ini kaplamakta. Orman alanları ise 131996 ha alan ile şehir toprak bütünlüğünün % 38,5’unu oluşturuyor. Kocaeli coğrafyasının güneyini boydan boya Samanlı Dağları kaplamakta. Yerleşim alanlarının toplamı; 26791 ha alan ile kentin % 7,5’ini kaplamakta. Bu alanların dışında kalan 143282 ha alan ise şehrin % 42’sini kaplamakta iken ‘Sanayi Kenti’ olarak bilinen kentin tüm sanayi alanları 3443 ha ile sadece % 1.
Marmara Havzası
Kocaeli ilinin toprakları, tümüyle Marmara Havzası içinde. Havzanın il sınırları içinde kalan bölümünde önemli sayılacak bir akarsu yok. Ancak Kocaeli Yarımadası, birçok çay ve dereyle yarılmış durumda. Genellikle kısa ve sel niteliğinde olan bu sular, ildeki yeryüzü şekillerinin oluşumunda önemli rol oynamış.
Karadeniz, Marmara ve Sapanca Gölü
Akarsuların bir bölümü Karadeniz’e diğerleri ise İzmit Körfezi ve Sapanca Gölü'ne dökülür. Kocaeli Yarımadası boyunca uzanan dağların sırtı İzmit Körfezi ve Marmara'ya daha yakın olduğundan Karadeniz'e dökülen akarsular daha uzundur. Karadeniz'e dökülen bu akarsuların su kaynakları ve su toplama alanları hayli güneydedir. Bunların akışları da genellikle düzensizdir.
Kocaeli Yarımadası
Yağışlı dönemlerde taşkınlıklara yol açarken, yazın iyice kururlar. Gebze'nin, Tepecik Köyü yakınlarından doğan 71 km uzunluğundaki Riva (Çayağzı) Deresi, İstanbul Boğazı girişinin doğusunda Karadeniz'e dökülür. Göksu Deresi, Karayakuplu Köyü yakınlarından çıkar ve Ağva'da Karadeniz'e ulaşır. Yine Karadeniz'e dökülen Yulaşı Deresi'nin uzunluğu 43 km'dir. Üzerinde İstanbul'a su sağlayan Darlık Barajı bulunan Darlık Deresi de Kocaeli il topraklarından doğar.
Sarısu
Denizli Köyü'nden doğup Karadeniz'e dökülen Kocadere'nin uzunluğu 50 km'dir. İl topraklarından doğup, il sınırları içinde Karadeniz'e dökülen başlıca akarsu Kandıra İlçesi’ndeki Sarısu'dur. Sakarya Nehri'ne Karadeniz'e dökülmeden önce katılan son akarsu olan Kaynarca Deresi de Kandıra’dan doğar.
Zengin su kaynakları
Marmara Denizi'ne dökülen akarsuların bir bölümü İzmit Körfezi'nin kuzeyinden, bir bölümü ise güneyinden gelerek Marmara'ya dökülürler. Körfez’in kuzeyinden Marmara'ya dökülen akarsuların en önemlilerinden biri Tavşanlı (Dilovası) Deresi'dir. Pelitli Köyü'nün güneybatısından doğan ve bir süre güneye aktıktan sonra dirsek yapıp doğuya, daha sonra da yine güneye dönerek Marmara'ya dökülen bu derenin yaklaşık uzunluğu 12 km'dir. Marmara'ya, Körfez’in kuzeyinden dökülen diğer önemli akarsular Çayırova, Hatip, Ağadere, Derboğazı, Erenler, Kanlıbağ, Aydınlıkdere, Memelidere ve Bekirdere'dir. Marmara Denizi'ne, Körfez’in güneyinden dökülen sular ise genellikle Samanlı Dağları'ndan doğar ve bu dağın kuzey yamaçlarındaki alçak düzlüklerden inerler.
Kirazdere
Bunların en önemlilerinden biri, Sıcakdere ve Soğukdere adlı kolları olan Kirazdere'dir. Samanlı Dağları'ndan doğan önemli akarsulardan biri de Yalakdere'dir. Beş koldan beslenen Yalakdere'nin havzası hayli geniştir. Kış sonlarında suyu artan derenin Hersek yakınlarında Marmara'ya dökülen ağzında bir delta düzlüğü oluşmuştur. Marmara'ya bu kesimden dökülen diğer akarsular arasında Değirmendere, Halıdere ve Kazıklı Deresi sayılabilir.
Göller
Kocaeli il sınırları içerisinde doğal olarak sadece Sapanca Gölü bulunmakta. Göl, Körfez’in 17 km doğusunda bulunuyor. Bu noktadan başlayarak Sakarya’ya doğru 16 km uzanan gölün 7 km’si Kocaeli sınırları içerisinde bulunmakta. Güneydeki
Samanlı Dağları ve kuzeydeki plato düzlüğü arasında bir oluk biçiminde uzanan göl çukurluğu tektonik kaynaklıdır. Bu çukurluğun, İzmit Körfezi'nin bir devamı olduğu ve önceki dönemlerde daha doğudaki Adapazarı çöküntü alanına değin sokulduğu sanılmaktadır.
Sapanca Gölü dışında Kocaeli coğrafyasında Bıçkıdere, Şahinler, Ütük, Bayraktar, 19 Mayıs ve Şeytandere göletleri de bulunmaktadır. İzmit'e su sağlayan Kirazdere (Yuvacık) Barajı'nın yarattığı yapay göl ise 1.74 km2'lik bir alanı kaplar.
