Moravya'da Edmund Husserl'in doğduğu, ilkokulu okuduğu bir şehir var. Prostějov...
Moravya'da Edmund Husserl'in doğduğu, ilkokulu okuduğu bir şehir var. Prostějov... 25 yıl kadar önce benim de bir hafta kaldığım bir yer... Çekya'da gördüğüm en iyi meydana sahip, T. G. Masaryk Meydanı... Masaryk Çekoslovakya'nın kurucusu, Husserl'in yakın dostuydu. Ama bu meydanın adı önce Aşağı Meydan, sonra Franz Joseph, sonra ABD Başkanı Wilson Meydanı, sonra Masaryk Meydanı, Komünizm'de Ana Meydan ve yakın zamanda yine Masaryk Meydanı oldu. Yani merkezde, zihinde büyük bir dönüşümler silsilesi yaşandı.
T.G. Masaryk'in ilk heykeli 1938'de dikilmişti. Bir yıl sonra ülkeyi Naziler işgal edince Çekler başına bir şey gelmemesi için heykeli gömdüler. Naziler kaybedince tekrar dikildi. Komünistler iktidara geldikten beş yıl sonra 1953'te gece karanlığında yok edildi. Komünist rejim çöktükten sonra 1998'de heykelin aslına uygun bir kopyası dikildi.
Avrupa'da böyle meydan çoktur... Meydanlar bize hakim görüşü temsil eden bir içerik sunarlar. Dört bir tarafı binalarla kapalı, korunaklı, yalıtılmış, bir iç ufka sahip... İdeoloji burada adeta şehirdeki bir merkezkaç kuvvetidir. Bir tarafta yüz yaşını doldurmuş Yeni Belediye Binası ve üzerindeki saat, diğer tarafta pozisyonunu yüz yıllar boyunca korumayı başarmış Kutsal Haç'ın Yüceltilmesi Kilisesi, Meryem Ana Sütunu boy gösteriyor. Bunlar meydana yaraşır şekilde üst seviye bir estetik titizlikle dizayn edilmiş.
Kutsal Haç'ın Yüceltilmesi Kilisesi'nin kulesinin tepesinde doğal olarak haç var. Türklerde ne vardır, alemler, hilaller... Alem Arapça "ilm" kökünden gelir ve bildiren, işaret eden manasında... İdeal topluluğun altında birleştiği bir alamet, bir öz... Bu kule meydana en tepeden bakıyor. Olaylara bugünün merkezinden, bugünün meydan kimliğinden bakan birinin ufkunda dört yönde sıra sıra binalar, ikinci Masaryk heykeli ve daha yukarıdaki kilise kulesi oluşturuyor.
Anlattığım bu çok katmanlı meydanın arka taraflarında iki sinagog vardı. Şimdi Husçu cemaate evsahipliği yapan Yeni Sinagog ile artık özel mülkiyette bulunan Beytülmidras Sinagogu. Rejimler birbirini takip etse de meydanın ufkunda yer bulamayan bir Yahudi topluluğu yaşıyordu. Prostejov cemaati arasında bir zamanlar Sabetaycılığın ve onun tesirindeki Jakob Frank'ın etkili olduğu söylenir. Sonra da Haskala tesiri buraya geldi. Husserl bu bölgede Křížkovského ve Lutinovova sokaklarının köşesindeki 15 numaralı evde doğmuştu. O da bir değişim geçirmiş, babasının ölümünden sonra Lutherci olmuştu.
Husserl "Tamalgı" kavramını bir şeyin algılanamayan yanıyla bütünlenmesiyle açıklıyordu. Buna göre bilincimiz karşıda duran ağaçları veya binaları algılarken sadece görünen kadarını değil de bütününü anlamak ister. Ufuk onda zihni deneyimin yapısına içkin bir şeydir, geçmişin tortulaşmış halidir. Ama biz her zaman tortularla ve arka taraflarla ilgilenmek istemeyiz. Bizler tamalgıdan uzaklaşma eğiliminde, bir "küçükmeydan" içinde olabiliriz. Ve belirli bir açıya odaklanırız... Güzel bir şekilde sınırlanmış meydanın bugünkü haline... Yapılar Plaza Mayor'dakiler kadar yüksek değil, Rynek Glowny kadar büyük olmayan bir meydan, tek tip olmayan binalarca kuşatılmış, kalabalığın olmadığı, diğerlerinin aksine ortasında ağaçlar ve bankların bulunduğu... Böylece kendimizi sınırlı bir evren modelinde kurmaya yaklaşırız.
Bütün bunlar hayatı boyunca Königsberg'te yaşamış, her gün aynı saatte yemiş, içmiş, tüttürmüş, aynı saatte yürüyüşe çıkmış birini çağrıştırmıyor mu? Berlin'deki cazip hocalık görevini kabul etmemiş... Yalıtılmış, sabitlenmiş hayata sahip biri...
