Şu anda seçimlerden bu yana 1 seneyi doldurmuş bulunmaktayız. Bu yazıda ilk önce Hazine ve Maliye Bakanlığı ile TCMB’nin bir yıllık karnesini vermeye çalışacağım. Sonra da kamuoyunda bu bir sene içinde çok tartışılan bir konu olan “satıcı enflasyonuna” ya da “kâr çekişli enflasyona” değineceğim.   

YİĞİDİ ÖLDÜR HAKKINI VER

2023’te yeni ekonomi yönetimi iş başına geldiğinde görünürdeki hedef enflasyonu düşürmekti. Ancak bunu yapabilmesi için bazı başka problemlerin de çözülmesi gerekiyordu. En başta TCMB net rezerv açığı 70 milyar dolar civarındaydı. Bütüğn bankaların bankası olan TCMB borçlu olabilir miydi? İnsanın aklına bile gelmeyecek bu durum TCMB’nin başına gelmişti. Yabancı yatırımcı borsadan çıkmıştı, çıkarken dövizlerini de alıp götürmüşlerdi. Ülkenin dış borçlanma faizini belirleyen iki temel ögeden CDS primimiz çok yükselmişti. Türkiye yüzde 9-10 arası dolar faiziyle borçlanabiliyordu. Bankacılık sistemine düşük faizle kredi arz etmeleri için baskı amacıyla getirilen bir sürü ipe sapa gelmez yönetmelik bulunmaktaydı. Bu bütün finans sistemindeki risklerin takip edilip kontroılü için gerekli bilgilerin alınmasını engelleyen yüksek belirsizlik yaratmaktaydı. Tasarruf araçlarının getirileri baskılandığı için parası olanların birikimlerini enflasyona karşı koruyabilmek için gayrımenkul ve otomobil alımına yöneldiği görüldü. Bütün ekonomide topyekûn şekilde fiyat – değer arasın daki bağ kopmuştu. Enflasyon beklentilerini sürekli artıyordu.

Yiğidi öldürüp hakkını verelim. Gerek Sayın Şimşek gerekse TCMB yönetimi yukarıda saydığım anormallikleri düzeltmek ciddi bir mesai sarf ettiler. Bankacılık sisteminde sisteme baskı uygulayan ve belirsizlikleri arttıran düzeltmeler kaldırıldı. Faiz beklediğimizden yavaş da olsa arttırıldı ve Şubat 2024’ten itibaren yıul sonu beklenen enflasyonun üstünde bir politika faizine ulaşıldı. KKM’nin tasfiyesi büyük oranda gerçekleştirildi. Geçen hafta itibariyle de TCMB net rezervleri pozitife döndü. CDS primlerimiz düşmeye devam etmekte ve uluslararası kredi değerlendirme kurumları da Türkiye’nin kredi notunu yavaş yavaş yükseltmektedir. Bunlar gerçekleştirilmeden bir para politikasının etkinliğinin artması söz konusu olamazdı. Zaten bunu ben değil Sayın Nebati söylemiş ve “Hamdolsun, bizim dönemimizde para politikası etkisizleşti, önemsizleşti!”, demişti. İşte bütün bu olumsuzlukların önemli bir kısmı aşılmıştır. Bundan sonra esas zorlu iş gelmektedir: enflasyonu düşürmek.

Bunlar Hükümet ve TCMB’nin karnesindeki olumlu notlardır. Pekiyi olumsuz notlar? Her şeyden önce külliyatlı miktarda bir dış sermaye girişi olmamıştır. Sayın Şimşek çok uğraşmasına rağmen bunu başaramadı. İkincisi ciddi ve kapsamlı bir istikrar programı oluşturulamadı. Enflasyonla mücadele sadece TCMB’nin faiz kararına bırakıldı. Maliye Politikasının ciddi bir desteği henüz söz konusu değildir. Hayat pahalılığı dar gelirli geniş kesimlerin belini bükmektedir. Enflasyonla mücadelenin ciddiyetine halk ikna edilememiştir, halkın 2024 yıl sonu enflasyon beklentisi %100’lerde iken Hükümetin hedefi yüzde 38’dir. Dolayısıyla açıklığa, şeffaflığa ve samimiyete dayalı bir halkla ilişkiler yönetimi yoktur. Önümüzdeki süreçte bu aksaklıklar ve eksikliklerin giderilmesini temenni ederiz. Ancak meseleler temenni ile değil eylemle çözülür. Onun için eylemleri izlemeye devam edeceğiz.         

KÂR İTİŞLİ SATICI ENFLASYONU

Bu bir yıllık dönemde Sayın Şimşek’in yönetiminde enflasyon yüzde 38’den yüzde 75’e çıkmıştır. Hem enflasyonla mücadele edeceğiz deyip hem de enflasyonu ikiye katlamak insanların kafasını karıştırmaktadır. Ancak enflasyona karşı bir mücadele için hem anormal şartların normalleştirilmesi hem de siyasi karar alıcıların da tam desteği gerekmekteydi. Malum 2024 Mart ayında seçimler vardı. Bu yüzden siyaset ekonomi yönetiminin enflasyonla mücadelesine gerçek anlamda destek vermedi. Mart 2024’ten sonra Hükümet’in desteği daha berraklaştı. Ama Sayın Şimşek bütün bu zorlukları halka anlatamazdı, çünkü geniş emekçi kesimler, maaşlı orta sınıflar hayat pahalılığı altında eziliyorlardı. İşte bu ortamda yeni bir enflasyon teorisi ortaya çıktı: kâr itişli satıcı enflasyonu… Bu görüşü savunanlara göre “hükümetin yaptığı hiçbir harcama -ekonomi tam istihdamda olmadığı müddetçe- enflasyon yaratmaz.” Enflasyon sınıflar arası mücadelenin bir sonucudur ve enflasyonu belirleyen ana unsur fırsatçı iş adamlarının fiyat belirleme güçlerini kullanarak aşırı fiyat artışlarını hayata geçirmeleridir. Buna örnek olarak da milli gelir içindeki emek opayının düşmesi ve kâr paylarının hızla yükselmesi gösterilmektedir. Bu görüşleri okuyunca aklıma şu sorular geliyor: “Eylül 2021 öncesinde neden satıcı enflasyonu yoktu? Tekel gücü sahibi firmalar daha önce bu güçlerinin farkında değiller miydi? Yoksa 2021 öncesi bu iş adamları halkçı ve emekçiden yana bir tutum sahibiydiler de 2021’de içlerinde ki emekçi düşmanı canavar birden mi uyandı?” Bu sorulara yukarıdaki görüşü savunanlar cevap veremezler. Doğrusu şudur ki, satıcı enflasyonu ve fiyat belirleme gücüne sahip firmalar enflasyonist ortamı kendi yararlarına kullanarak kârlarını katlayabilirler. Yani satıcı enflasyonu enflasyonun kök sebebi değildir, ama enflasyonist süreci şiddetlendiren ve büyüten bir etkisi vardır. Elbette buradaki temel güdü sınıfsaldır. İşyeri sahipleri neden işçiyi düşünsünler ki? Onlar kendi kârlarına bakarlar.  

Bu bir senelik süreçte ikinci bir görüş peydah oldu: “İşçi ve emekli ücretlerini arttırırsak enflasyon patlar! Asgari ücrete zam yapmayalım, böylece talep ve enflasyon düşsün!” Hemen aklıma şu sorular geldi: “Sendikalar çok mu güçlü? İşverenler mağdur, işçiler gaddar mı? Emekliler zevk-ü sefa mı sürüyor?” Bu durumu da aşağıda değerlendirdim:

ENFLASYONU İŞÇİ ÜCRETLERİ VE EMEKLİ MAAŞLARI MI PATLATTI?

Türkiye’de ne 2021 ve 2024 arası enflasyon sürecini ne de genel olarak bütün Cumhuriyet dönemindeki enflasyon sürecini ücret artışına bağlamak ancak emekçi düşmanlığı, millet ve halk düşmanlığı  veya cehaletle açıklanabilir. Ben iyi niyetli bakıyorum ve bu gibi düşünceleri sarf edenleri cehaletle itham etmekle yetiniyorum. Bir ülke de ücret artışlarına dayalı enflasyon olabilir ancak bu belli şartlarda mümkündür: Birincisi ülkedeki işgücü tamamı örgütlü olacak ve sendikalar çok kuvvetli olacak. İkincisi işverenlerin pazarlık gücü sendikalardan aşağı olacak. Üçüncüsü uzun vadeli sözleşmeler değil kısa vadeli sözleşmeler olacak ya da sözleşmelerde ücretler aylı veya üç aylık enflasyona göre düzeltiliyor olacak. Ülkemizde bırakın güçlü sendikayı sendika bile yoktur. Olanlar partilerin işçi kollarıdır. Bu sendikamsı yapılar ücret pazarlığını görünüşte yaparlar, esasında pazarlık işverenin kârlarını garantiye alan Karagöz Hacivat oyunundan ibarettir. Bir de, bunların üstüne, ülkemizdeki yerli, göçmen ve kaçak milyonlarca kayıtsız çalışan vardır. Bunların ne aldıkları ve hangi şartlarda çalıştıkları meçhuldür. Asgari ücret artışları senelik TÜFE genel endeksi üzerinden yapılırken bu artışların bırakın gelecek enflasyona karşı geçmiş enflasyona karşı bile emekçinin gelirini koruması mümkün değildir. Normalde bu kadar yüksek enflasyonda ücretler üç ayda bir ve gıda, konut ve ulaştırma fiyatları temelli (ücretliler geçinme endeksi benzeri) bir endeks üzerinden hesaplanmalı… Enflasyonun sebebi ücret artışı değil tersine ücretlerdeki yetersiz de olsa artışın sebebi enflasyondur.     

Hocam! O da olmaz, bu da olmaz diyorsunuz? Pekiyi bu enflasyonun sebebi ne?” Bu bir sonraki yazının konusun olsun. Ama kısaca bir ipucu vereyim: Türkiye uzun bir süredir aşırı talep genişlemesi ve aşırı istihdamla büyüyor. Bu da haliyle hem cari açığı hem de enflasyonu patlatıyor. Buradaki kritik değerimiz de NAIRU’dur; yani “enflasyonu arttırmayan doğal işsizlik oranı”… Bu oran Türkiye’de yaklaşık %10’dur. Yani işsizlik yüzde 10’un altına indiğinde enflasyon oranı artmaya başlar. Yüksek enflasyon sürerse, zamanla, bu durum enflasyonist beklentileri de patlatır. Yani enflasyon enflasyonu doğurur. Bugün Türkiye’de olan da budur.