İlaç şirketleri tarafından ilaç tanıtım harcamalarının sağlık mevzuatındaki yeri ve Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunları karşısındaki durumu ve vergisel boyutuna ilişkin  değerlendirmelerimize bugünkü yazımızda bir göz atalım.

 

İLAÇ TANITIMI VE SAĞLIK MEVZUATI:

 

İlaç şirketlerince yapılan ilaç tanıtımları, Sağlık Bakanlığı'nca 1262 sayılı İspençiyari ve Tıbbi Müstahzarlar Kanunu'na dayanılarak çıkarılan ve  03.07.2015 tarih ve 29405  sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Beşeri Tıbbi Ürünlerin Tanıtım Faaliyetleri Hakkında Yönetmeliği hükümlerine göre düzenlenmektedir.

 

İlaç firmalarının tanıtımını yapacakları ilacın tanımı söz konusu yönetmeliğin 4. maddesinin b fıkrasında tanıtımı yapılacak ürünün tanımlaması yapılmıştır. Buna göre;

 

"Beşerî Tıbbi Ürün/ Ürün: Hastalığı tedavi etmek veya hastalıktan korumak, tıbbi bir teşhis koymak veya fizyolojik fonksiyonları iyileştirmek, düzeltmek veya değiştirmek üzere insana uygulanabilen Bakanlıkça ruhsatlandırılmış/izin verilmiş her türlü madde veya maddeler kombinasyonunu" olarak tanımlanmaktadır.

 

Yukarıda yer alan tanım ve Yönetmelikten anlaşılacağı üzere, sadece ilgili mevzuata göre ruhsatlandırılmış veya izin verilmiş ilaçların tanıtımı yapılabilecektir. Bu nedenle ruhsatlandırılmamış ya da izin verilmemiş hiçbir tıbbi ürünün tanıtımının yapılması kanunen mümkün bulunmamaktadır.

 

 İLAÇ TANITIM KAPSAMI VE TANITIM ŞEKİLLERİ

Yönetmeliğin 5. maddesinde tanıtım faaliyetinin kapsamı ve temel esasları belirlenmiştir. Buna göre, sağlık meslek mensuplarına yönelik tanıtım;

 

a) Hekim, diş hekimi ve eczacıya tanıtım malzemeleri kullanılarak,

b) Bilimsel toplantılar ve ürün tanıtım toplantıları düzenlenerek veya desteklenerek,

c) Hekim, diş hekimi ve eczacılara ürün tanıtım temsilcileri tarafından ziyaret yapılarak,

gerçekleştirilir.

-Ürünlerin internet dâhil halka açık yayın yapılan her türlü medya ve iletişim ortamında program, film, dizi film, haber ve benzeri yollarla doğrudan veya dolaylı olarak topluma tanıtımı yapılamaz. Kurumun izni ile yapılan ve sağlık meslek mensuplarına ürünün pazara arz edildiğini duyuran gazete/dergi ilanları bu hükmün kapsamı dışındadır.

 

-Sağlık meslek mensupları, Bakanlığın izni alınmadıkça ürünlerin tanıtımında oyuncu olarak rol alamazlar. Aynı şekilde üniversiteler, sağlık alanında faaliyet gösteren meslek kuruluşları, dernek veya vakıflar da Bakanlığın izni olmadıkça ürünlerin tanıtım faaliyetlerinde yer alamazlar.

 

Yönetmeliğin ilgili maddesinde söz konusu tanıtımın hangi şekilde yapılacağından bahsedilmiştir. Buna göre, tanıtımın beşerî tıbbi ürünün ruhsat ya da izin sahipleri tarafından ürünün teminini, satışını, reçetelenmesini ve kullanımını artırmak için gerçekleştirilen bütün hatırlatma, bilgi verme faaliyetlerini kapsadığı ve bu çerçevede;

 

-Firma tıbbi satış temsilcilerinin etkinlikleri,

-Görsel/ işitsel basına verilen ilanlar,

-Tıbbi ve mesleki dergilere verilen ilanlar,

-Doğrudan postalama yoluyla veya internet ortamında yapılan duyurular,

-Film, slayt, elektronik medya gibi görsel/ işitsel malzemenin kullanılması,

-Bilimsel ve eğitsel toplantılar, (ruhsat sahipleri kongre, seminer, sempozyum, bilimsel, eğitsel toplantı düzenleyebilir veya bu tür faaliyetlere bilimsel / finansal katkıda bulunabilir.

 

Toplantılara katılanlar için yapılacak ağırlama / kabul etkinlikleri toplantı amacını ikinci plana itecek nitelikte olamaz.

 

- Gerçekleştirilen sergileme ve benzeri etkinlikler,

-Bedelsiz numune, (Bedelsiz numuneler ambalajları üzerinde "bedelsiz tanıtım numunesidir - satılamaz" ibaresi yer alır almak şartıyla 9. maddedeki şartlar dahilinde sadece hekim, eczacı ve diş hekimlerine sağlanabilir.

 

- Hatırlatıcı tanıtım ve basılı tanıtım malzemesi kullanmak suretiyle yapılan faaliyetlerin ilaç tanıtımı kapsamına girdiği belirtilmektedir. 

 

 b) İlaç Tanıtım Malzemelerinin Niteliği:

 

Yukarıda belirtilen şekilde yapılan ilaç tanıtımlarında verilen tanıtım malzemelerinin aşağıdaki niteliklere haiz olması gerekmektedir; Yönetmeliğin 4-k maddesi' ne göre Tanıtım malzemeleri:

 

-Parasal değeri yürürlükteki aylık brüt asgarî ücretin yüzde 2,5’ini aşmayan hekim, diş hekimi ve eczacının mesleğini icrası sırasında kullanabileceği sembolik hatırlatıcı ziyaret malzemelerini; ürün hakkında yeterli ve gerekli bilgiyi ihtiva eden kitap, kitapçık ve broşür gibi basılı materyalleri;

 

-Film ve slaytları;

 

-Elektronik depolama araçları ile sunulan görsel/işitsel malzemeleri; bilgi/veri/başvuru kaynağı olarak kullanılabilecek her türlü yayını veya bu yayınlara elektronik erişim imkânını, bedelsiz numuneleri, demo cihazları ve hasta eğitimine yönelik materyalleri ifade eder.

 

c) Tanıtım Kapsamında Verilmesi veya Sağlanması Yasak Hususlar:

 

Yönetmeliğin ilgili maddelerinde belirtilen ve aşağıda yer alan hususların tanıtım kapsamında verilmesi veya sağlanmasının yasaktır.

 

Tanıtım, ürün kullanımını gereksiz yönde teşvik edecek veya beklenmeyen riskli durumlara neden olabilecek yanıltıcı, abartılı ya da doğruluğu kanıtlanmamış bilgiler vermek suretiyle veya ilgi çekici ve ürünün kendisi ile doğrudan ilgisi olmayan görüntüler kullanılarak yapılamaz.

 

-Çekiliş, şans oyunları gibi araçlar ile tanıtım yapılamaz.

 

-Ürünlerin; hekim, diş hekimi ve eczacıya tanıtımı yapılırken, herhangi bir nakdî veya aynî avantaj sağlanamaz, teklif dahi edilemez ve söz verilemez.

 

-Adı geçen sağlık meslek mensupları da kendilerine yapılan tanıtım faaliyetleri esnasında herhangi bir teşviki kabul veya talep edemezler.

 

-Sağlık meslek mensupları, ruhsat/izin sahiplerinden aldıkları her türlü desteği;

a) Her makale yazdığında makalenin sonunda,

b) Sunum yaptığında sunumun başında, beyan etmek zorundadır.

 

 

İLAÇ TANITIM HARCAMALARININ VERGİSEL BOYUTU

 

Gelir Vergisi Kanunu'nun 40'ncı ve 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 8 inci maddelerinde kurum kazancının tespitinde indirilecek giderler sayılmıştır. Sözü edilen maddelere göre; kazançları ticari kazanç hükümlerine göre tespit edilecek olan kurumlar vergisi mükellefleri, bir hesap dönemi içinde elde ettikleri ticari kazançlardan, bu kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için yapılan giderleri indirebileceklerdir. Bu sayede vergilendirmeye esas teşkil edecek gerçek ve safi kazanca ulaşılacaktır.

 

Bir giderin, dönem kazancının safi tutarını tespit etmede hasılattan indirilebilmesi için;

  

-Giderler kazancın elde ettirilmesi veya idamesi arasında bir illiyet bağının bulunması,

-Giderin kazancın elde edilmesi için yapılması gerekmektedir.

 

Safi kazanca ulaşma bakımından Vergi Kanunları, yapılan giderlerle elde edilen kazanç arasında doğrudan bir bağ aramaktadır. Kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için yapılan genel giderlerle, kazancın elde edilmesi ve idamesi arasında bir illiyet bağı bulunması ve giderlerin kazancın elde edilmesine yönelik olması bir giderin kurum kazancından indirilebilmesi için aranan temel koşuldur. Dolayısıyla ticari kazancın elde edilmesi veya idame ettirilmesi ile bir illiyet bağı bulunmayan veya kazancın elde edilmesi için yapılmayan bir gider, ticari kazancın tespitinde gider olarak dikkate alınamaz.

 

Bu çerçevede ilaç firmalarının ilaç tanıtım faaliyetlerinin yasal mevzuat karşısındaki durumunu değerlendirilecek olunursa, İlaç şirketlerinin sergileme ve benzeri etkinlikler, radyo, televizyon, gazete ve dergilere verilen ilanlar, beşeri tıbbi ürün hakkında yeterli ve gerekli bilgiyi ihtiva eden kitap, kitapçık, broşür gibi basılı materyaller, bloknot, kalem, kalemlik, takvim gibi promosyon malzemeleri  ile film, slayt ve diğer malzemenin kullanılması ile yapmış oldukları  tanıtımına ilişkin harcamalar GVK 40/1 maddesi uyarınca gider olarak indirim konusu yapılabilecektir.

 

Yine ilaç şirketleri ilaç mümessilleri aracılığıyla hekim, eczacı ve diş hekimlerine bedelsiz ilaç numunesi vermek suretiyle ilaç tanıtımında bulunmaktadırlar. Söz konusu bedelsiz olarak verilen numunelerin ambalajları üzerinde "bedelsiz tanıtım numunesidir- satılamaz" ibaresi yer alır almak şartıyla bu tip harcamaların da GVK 40/1 maddesi uyarınca gider olarak indirim konusu yapılması mümkün bulunmaktadır.

 

Ayrıca ilaç şirketlerinin doktorlara doğrudan ilaç tanıtımına yönelik olarak otellerde yemekli veya kokteyl tipinde yaptıkları tanıtım toplantıları için yapılan harcamaların GVK 40/1 maddesi uyarınca gider olarak indirim konusu yapılması harcamanın ticari kazancın elde edilmesi illiyet bağlantısının bulunması nedeniyle mümkün bulunmaktadır.

 

Bilindiği üzere ilaç şirketleri satışlarını artırabilmek için doğrudan müşterisi olmayan ancak ilacın satışında aracı konumunda bulunan ve gerek özel muayenehanesinde faaliyette bulunan veya sosyal güvenlik kuruluşlarına bağlı hastanelerde çalışan doktorlara mesleki ihtiyaçlarının dışında demirbaş niteliğindeki iktisadi kıymetleri ücretsiz olarak vermektedirler. Bu tür harcamalar genellikle doktorun büro ihtiyaçları ile bazen de kişisel ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yapılmaktadır.

 

Örneğin bu amaçla ilaç şirketleri klima, buzdolabı, soğutucu, termos, otomobil aksesuarları, saç kurutma makinesi, video, televizyon, diz üstü/masa üstü bilgisayar, büro mobilyası vs.  gibi kıymetleri satın almakta ve  bunları ilgili sağlık personeline ücretsiz olarak dağıtmaktadır. Bu tür harcamalardaki temel amaç şirketin satışlarının arttırılmasıdır. Mahiyet olarak bu tür harcamaların amacı şirketlerin satışlarını artıranları ödüllendirmektir. Buradaki ödül gerçekte satışın artırılması karşılığında şirket tarafından ciro pirimi niteliğinde verilen bir teşvik primidir.

 

Eğer teşvik pirimi niteliğindeki bu tür harcamalar yılda bir kez yapılıyorsa, primleri alan yönünden elde edilen kazanç Gelir Vergisi Kanunu'nun 82. maddesi uyarınca arızi ticari kazançtır. Ancak söz konusu pirim niteliğindeki harcamalar bir takvim yılında birden fazla şekilde aynı kişi tarafından elde ediliyorsa, bu durumda satışa aracılık ederek bir kazanç elde edilmekte ve   elde eden açısından bu tür kazancın G.V.K'nın  37. maddesi uyarınca   ticari kazanç sayılması gerekmektedir.

 

Dolayısıyla, ilaç şirketleri tarafından yukarıda sayılan harcamalar G.V.K 40/1 maddesi uyarınca gider olarak indirim konusu yapılabilecek, ancak elde eden yönünden ise arızi ticari kazanç veya ticari kazanç olarak değerlendirilmesi gerekecektir. 

 

SONUÇ

 

Sağlık Bakanlığı sağlık mevzuatı gereğince ilaç şirketlerinin ilaç tanıtım faaliyetlerinin kapsamı ve temel esaslarını düzenlemiştir.

 

Bu çerçevede bazı tanıtım faaliyetlerinin ve tanıtım malzemelerinin kullanımını yasaklamış ve cezai müeyyide öngörmüştür.

 

Ancak ilaç şirketlerinin söz konusu tanıtıma ilişkin olarak yaptığı harcamaların bir kısmının G.V.K'nın 40. maddesinde belirtilen ticari kazancın elde edilmesi ile idame ettirilmesi ile illiyet bağı olmadığı konusunda tereddütler bulunmaktadır.

 

Bu nedenle gerek beşeri ilaçların gerekse hayvan sağlığında kullanılan ilaçların satışını artırmaya yönelik yazımda detaylarına yer verdiğim bu tür harcamaların Maliye Bakanlığı tarafından eleştiri konusu yapılabileceğini hatırlatmakta fayda görüyorum.