RUSYA'NIN YAHUDİ OLİGARKLARINA NE OLDU? - 6

Mustafa Kadir ATASOY
1997'de Fridman, Sibirya'da bir petrol şirketi olan devlete ait TNK'yı 800 milyon dolara satın almak için Len Blavatnik ve Viktor Vekselberg ile iş birliği yaptı.

Mikhail Fridman 21 Nisan 1964'te Lviv'de doğdu. Moskova Çelik ve Alaşımlar Enstitüsü'nde metalürji mühendisliği eğitimi gördü. Bir üniversite öğrencisiyken Strawberry Fields adlı bir öğrenci diskoteği işletti. Mezun olduktan sonra bir makine fabrikası olan Elektrostal'da mühendis olarak çalıştı. Perestroyka yıllarında Fridman okuldan arkadaşlarıyla beraber pencere yıkama işi, yabancılar için bir apartman kiralama acentesi ve kullanılmış bilgisayar satan bir şirket kurdu. Sonrasında emtia ve petrol ticaret şirketi Alfa-Eco'yu ve yatırım şirketi Alfa Capital'i kurdu. Ocak 1991'de Fridman işlerinden elde ettiği 100.000 dolarlık kârını kullanarak Alfa-Bank'ı kurdu. Şirket, Rusya'daki en büyük özel bankalardan biri haline geldi. 

Fridman'la Petr Aven'in ortaklığı bu yıllarda başladı. Aven 1994'te Alfa-Bank'ın başkanı oldu. İkisi 17 Ağustos 1998'deki ruble krizinden birkaç gün önce Rus devlet tahvillerinin çoğunu sattılar ve 1998 Rusya mali krizinden nispeten zarar görmeden çıktılar. 

Fridman'ın yatırım yaptığı sektörlerden biri perakende sektörüydü. 1995 yılında Moskova'da Perekrestok süpermarket zincirini kurmuştu. 2006 yılında X5 Retail Grup'u kurdu. X5, Aralık 2010'da başka bir market zinciri olan Kopeyka'yı 1,65 milyar dolara satın alarak Rusya'nın en büyük gıda perakendecisi oldu.

Alfa Grup, 2001 yılında Golden Telekom'un yüzde 44 hissesini satın aldı. Ayrıca Rusya'da büyük bir GSM operatörü olan Vimpelcom'da stratejik bir hisse satın aldı. Grup adını 2005 yılında Altimo olarak değiştirdi. Aralık 2005'te Altimo Türkiye'nin en büyük telekom şirketi olan Turkcell'in yüzde 13.2 hissesini satın aldı. 2012'de Fridman, MegaFon'daki tüm hissesini 5 milyar dolara sattı.

1997'de Fridman, Sibirya'da bir petrol şirketi olan devlete ait TNK'yı 800 milyon dolara satın almak için Len Blavatnik ve Viktor Vekselberg ile iş birliği yaptı. Şubat 2003'te Çokuluslu petrol ve gaz şirketi BP ile TNK-BP ortak girişimi kuruldu. Birleşmenin ardından TNK-BP, Rusya'nın üçüncü büyük petrol üreticisi ve dünyanın en büyük 10 özel petrol şirketinden biri haline geldi. Fridman dokuz yıl TNK-BP başkanlığı, üç yıl da CEO olarak görev yaptı. Mayıs 2012'de TNK-BP'nin CEO'luğundan istifa etti. 2013'te TNK-BP, Rusya'nın devlete ait enerji grubu Rosneft'e 56 milyar dolara satıldı. Fridman ve Rus ortakları ham petrol fiyatları zirvedeyken yüzde 50 hisseleri için 28 milyar dolar aldılar.

Fridman ve Alfa Grup'tan ortakları TNK-BP'deki hisselerinin satışından elde ettikleri geliri kullanarak 2013 yılında merkezi Lüksemburg'da bulunan uluslararası yatırım şirketi LetterOne'ı (L1) kurdular ve Fridman şirketin başkanı oldu. 31 Aralık 2013 itibariyle, LetterOne'ın yönetimi altında 29 milyar dolarlık varlık vardı. Mayıs 2015'te Mervyn Davies (Lord Davies) LetterOne'ın başkan yardımcılığına ve eski İsveç Başbakanı Carl Bildt danışmanlığa olarak atandı.

2013'te LetterOne ayrıca özellikle petrol fiyatlarındaki düşüş sırasında düşük değerli uluslararası petrol ve gaz varlıklarına odaklanan L1 Energy'yi kurdu. John Browne (Lord Browne) danışma kuruluna atandı ve Mart 2015'te başkanı oldu.

3 Mart 2015'te L1 Energy, uluslararası petrol ve gaz şirketi DEA'yı Alman kamu kuruluşu RWE'den 7 milyar dolara satın aldı. Genel merkezi Hamburg, Almanya'da bulunan ve İngiliz Kuzey Denizi'nde geniş varlıklara sahip olan RWE DEA, 2013'te toplam 2,6 milyar metreküp doğal gaz üretim kapasitesine sahipti. Ekim 2015'te LetterOne Grup Kuzey Denizi'nde bulunan üç Norveç üretim sahasının hisseleri dahil olmak üzere, Alman kamu şirketi E.ON'un toplamda 43 Norveç petrol ve gaz saha hissesini 1,6 milyar dolara satın aldı. Şubat 2016'da LetterOne Uber'e 200 milyon dolar yatırım yaptı. 2012'de Fridman, ABD Doğu Kıyısı boyunca gayrimenkullere 1 milyar dolarlık yatırım yapmak için Amerikalı emlak geliştiricisi Jack Rosen ile ortaklık kurdu.

Haziran 2016'da LetterOne, küresel sağlık sektöründeki yatırımlar için ABD'de 3 milyar dolarlık L1 Health fonunu başlattı. Aralık 2016'da LetterOne, Avrupa ve Birleşik Krallık'ta perakende sektörüne 3 milyar dolar yatırım yapmak için merkezi Londra'da bulunan L1 Retail'i kurdu. Haziran 2017'de LetterOne'ın L1 Retail bölümü, Avrupa'nın en büyük sağlıklı gıda mağazası zinciri olan Holland & Barrett'ı 2,3 milyar dolara satın aldı.

Ocak 2018'de, Rusya'ya yönelik 2017 ABD Kongresi yaptırımlarından kaynaklanan olası yaptırımlara ilişkin endişeler nedeniyle Fridman, Alfa-Bank'ın Rusya'nın savunma sanayisindeki varlıklarını aşamalı olarak sonlandırdığını duyurdu. 28 Şubat 2022'de Avrupa Birliği Rusya'nın Ukrayna'yı işgaline yönelik Rus yetkililere ve oligarklara uygulanan yaptırım paketinin bir parçası olarak Fridman'ın tüm varlıklarını dondurdu. Fridman bu dönemde savaşın yüzlerce yıldır kardeş olan iki ulusa zarar vereceğini söyledi ve akan kanın durması çağrısında bulundu. Kişisel servetinin 1 milyar dolarını kurucu ortağı olduğu bir Ukrayna bankasına aktarmayı teklif etti. 

1996'da Fridman, Rus Yahudi Kongresi'nin kurucularından olup başkan yardımcılığı ile kültür komitesi başkanlığı yapmıştır. Dinler arası diyaloğu destekleyen Avrupa Yahudi Fonu'nun önemli bir bağışçısıdır. 2007'de Stan Polovets, Alexander Knaster, Petr Aven ve German Khan ile birlikte, amacı dünya çapında Rusça konuşan Yahudiler arasında Yahudi kimliğini geliştirmek ve ilerletmek olan Genesis Philanthropy Group'u kurmuştur. Grubun 2012'de kurduğu Genesis Ödülü, Yahudilerin insanlığa katkılarına her yıl verilen milyon dolarlık bir ödüldür. 

Fridman uzun yıllar Moskova'da yaşadı ve genellikle Londra, Paris, Amsterdam ve Hamburg gibi Avrupa şehirlerini sık ziyaret etti. Ancak 2015'te Londra'ya taşındı ve ana ikametgahı olması için 65 milyon sterline Athlone House'u satın aldı. İki evliliğinden dört çocuğu var ama vasiyetinde servetini hayır kurumlarına bırakacağını duyurdu. Bloomberg Milyarderler Endeksi'ne göre Ağustos 2022'de Fridman'ın serveti 11,2 milyar dolardı.

Financial Times'ta 9 Mart 2023'te yer alan habere göre Mikhail Fridman ve Petr Aven Batı yaptırımlarından kurtulmak için Alfa-Bank'taki hisselerini elden çıkarmaya hazırlanıyorlar. Fridman ve Aven'in kadim iş ortağı Andrei Kosogov, Rus bankasını Kıbrıs merkezli ana şirketinden 2.3 milyar dolar karşılığında satın almayı kabul etti.