Okuyucular yıllarca habercilik için eğitim almış, tecrübe edinmiş gecesini gündüzüne katan meslek mensuplarının hazırladıkları haberlere denk gelene kadar belki ondan fazla yanlış ya da yalan haberle karşılaşabiliyor. Bu noktada tüm halkın bilinçlenmesi ve daha dikkatli bir okur kitlesi oluşması şart.

Beş dakikada beş haber!

Bugün sadece internete ulaşabileceğiniz bir konumdaysanız hayırlı olsun habercisiniz. Bakın bilgisayarınız, fotoğraf makinanız, ekipmanınız olmasına gerek var bile demedim. Nasıl yani? Dediğinizi duyar gibiyim ama biraz sabredip yazının devamını okumanızı tavsiye ederim. Artık kullanıcılar bir sosyal medya mecrası seçip, iki dakikada kendini anonim kişi (gizli kimlik) olarak bir hesap oluşturabiliyor. Özellikle son yıllarda sosyal medya mecralarının bir gelir kaynağı olması sonrasında daha fazla izlenme, okunma, beğeni, yorum alarak yüksek takipçili hesaba ulaşmak popüler bir kazanç haline geldi. Hal böyle olunca yeter ki daha fazla takipçim, izleyicim, okuyucum olsun derdiyle hazırlanan haberlere ve içeriklere dikkat etmekte pek herkesin göz önünde tuttuğu bir konu olmaktan çıktı. Hızlı oluşturulan şablonlar, içerisine kaynağı neresi olduğu belli olmayan içerikler ve kocaman puntolarla atılan dikkat çekici başlıklar o kadar kolaylaştı ki, beş dakikada beş haberi sadece okuma yazma bilip biraz internet kullanımı becerisiyle halledilir oldu.

Peki nereye kadar? Ve bu durum bizi nereye götürür?

Gün içerisinde karşılaşılan bile isteye gerçek olmayan ve bunu kasıtlı olarak yayma yani dezenformasyon artık halk içerisinde de belirli bir kesim tarafından sıkça kullanılmakta. Burada araya girerek mezenformasyon kelimesinin anlamının öğrenilmesinde de fayda görüyorum. Dezenformasyon ve mezenformasyon telaffuz olarak birbirine ne kadar yakınsa anlam bakımından bir o kadar uzaktır. Mezenformasyonda yanlış bilgiyi yaymada farkında olunan bir kasıt yoktur. Burada okuyucunun bilgi ve araştırma düzeyi devreye girmektedir. Kendisine inandırıcı ve doğru geldiği için karşına çıkan içeriğin paylaşılması mezenformasyon olmakta. Hatta size bu bilgiyi UNESCO’nun öğrenciler için hazırladığı Gazetecilik ‘Sahte Haber’ ve Dezenformasyon adlı kitapta yer alan açıklamayla da tanımlamak isterim: “Mezenformasyon “bilginin doğru olmadığı ancak paylaşan kişinin bunun doğru olduğunu düşündüğü bilgi” olarak ayırmak yardımcı olabilir. Dezenformasyon da yanlış bilgi ve bunu paylaşan kişi de bilginin yanlış olduğundan haberdar. Yani burada özellikle, kasıtlı olarak söylenen bir yalan söz konusu ve sürekli kötücül aktörler tarafından yanlış bilgiye maruz kalmış insanlara işaret ediyor.”

Ben tek başıma ne yapabilirim demeden önce okuduğunuz içeriğin kaynağının neresi olduğunu kontrol etmeden kendi hesaplarınızda paylaşmamanız bile bu konuda oldukça büyük bir katkı. Özellikle olağanüstü durum ve olayların yaşandığı zamanlarda vicdani hassasiyet ya da olaya dikkat çekmek amacıyla hazırlanan ve paylaşılan içerikler, fotoğraflar, videolar hızlı paylaşım gerçekleştirmek isteği ile kontrol edilmiyor. Çoğu zaman yaşanan olayla ilgili paylaşılan fotoğrafın bırakın o olayı yansıtmayı belki o ülkede bile gerçekleşmemiş olabiliyor. Bu noktada içeriği okuduğunuz yayın, kişi, araştırma şirketi, kanal ve kaynak neresi lütfen kontrol edelim. Ağızdan ağıza yayılan bilgilerde de size ileten kişiye bu bilgiyi nereden öğrendin sorusunu yöneltelim. 

Dünyanın her yerinde her saniye internet kaynaklarına bir veri girişi yapılıyor. Bu da sayısız bilginin dolaşımda olduğunu ve sizin hangi anahtar kelimeleri kullanarak onlara ulaşacağınız belirsiz. Her geçen gün doğru ve güvenilir bilgiden daha da uzaklaşıldığı bir süreçteyken, internet tabanlı kaynaklar vasıtasıyla doğru bilgiye erişildiği takdirde aylar sürecek bir araştırmayı saatler içerisinde sonlandırmak mümkün. Burada önemli olan neyi, nasıl ve hangi kaynaktan aradığınız. Bu nedenle interneti faydalı bir şekilde kullanmak ve dijital okur yazarlık oranını yükseltmek oldukça önemli. Bir insanın iyi veya kötü olduğunu anlamak çok kolay olmayabilir ama haberin doğru veya yanlış olduğunu kısacık bir vakit ayırarak anlayabilirsiniz.