Aile şirketleri, dünyada ve ülkemizde ekonominin bel kemiği konumundadır. Art arda yaşanan küresel krizler, dünyadaki ekonomik dengeleri sarsarken kuşkusuz aile şirketlerini de etkiliyor. Ancak aile şirketlerinin belini büken ve dağılmalarında rol oynayan en etkili ilk neden kümesi, ailede yaşanan değer aşınması, liderlik yarışı ve geçimsizlik gibi insan odaklı sorunlardır.  

İstanbul Ticaret Odası (İTO) tarafından yayınlanan Soru ve Cevaplarla Aile Şirketleri(1) kitabımızda aile şirketleri için en çok merak edilen 210 soru ve cevapla aile ve işletmede yaşanan temel sorunlara ve çözüm önerilerine yer verdik.

İTO Başkan Yardımcısı Dr. İsrafil Kuralay ve Genel Sekreter Prof. Dr. Nihat Alayoğlu beyefendilerle bir sohbetimizde doğan fikir, önemli bir esere dönüştü.  Binlerce aile şirketinin üyesi olduğu ve dünyanın en büyük üçüncü ticaret odası olan İTO tarafından yayınlanan bu eser, fikir aşamasından basımına kadar heyecanlı ve hummalı bir süreçten geçti.

İşin başında Değer Danışmanlık’taki arkadaşlarımızla birlikte ciddi bir araştırmaya giriştik. Türkiye’de ve yurt dışında konuyla ilgili basılan kitapların genel olarak benzer içerikte olduğunu gördük. Zira bizim de bu alanda yazılmış iki eserimiz var. Benzer bir çalışmanın mevcutları tekrar edeceği endişesiyle aile şirketlerinin pratik ihtiyaçlarını karşılayacak, yeni bir soluk getirecek farklı bir çalışmaya yöneldik.

210 S0RU VE 210 CEVAP

İş insanımızın aile şirketleriyle ilgili pratik deneyimlere ihtiyacı olduğunu, örnek olaylardan etkilendiğini ve okumaya zaman ayırmada zorlandığını biliyoruz. Buradan hareketle yurt dışında yaygın örnekleri olan soru - cevap türünde bir çalışmaya karar verdik. Ürettiğimiz 600 civarındaki soruyu ekibimizle, öğrencilerimizle ve ulaşabildiğimiz iş insanlarıyla değerlendirerek eledik ve 210 soruda karar kıldık. Bir buçuk yıllık bir yazım sürecinde çalışmayı tamamlayarak İTO Yayın Kuruluna sunduk.

Yayın Kurulunun titiz çalışmaları ile son düzeltmeleri yaptık. Aile şirketleri konusunda sanayi ve üniversite iş birliğinde öncülük yapan İstanbul Kültür Üniversitesi Emekli Rektörü Prof. Dr. Tamer Koçel hocamızın yazdığı önsöz ile kitabımız basıldı.

İTO Başkanı Şekib Avdagiç; tanıtım toplantısındaki konuşmasında kitapta yer alan soru ve cevapların, aile şirketlerinin yaşam sürelerini uzatma ve sürdürülebilir bir kurumsal yapıya kavuşmalarında rehber olacağını dile getirdi. Aile şirketleri için en çok merak edilen 210 soru ve 210 cevabın yer aldığı bu kitabın Türkiye’deki ticaret odalarına da gönderileceğini dile getirdi.

100’ün üzerinde iş insanı ve basın mensubunun katıldığı tanıtım toplantısındaki konuşmamda dile getirmeye çalıştığım üzere bu çalışma; otuz yılı aşkın akademik çalışmalarımız ile saha deneyimlerimizin adeta damıtılmış bir sonucudur. Kitapta yer alan 210 soru ve cevap; yıllardır bağımsız yönetim kurulu üyesi ve danışman olarak tüm hücrelerimizle içinde yer aldığımız aileler ve aile işletmelerinden öğrendiklerimizin bir sonucudur.  

AİLE VE ŞİRKETİN MANA DEĞERLERİ

Soru ve Cevaplarla Aile Şirketleri kitabındaki başlıca konular; aile şirketlerinin genellikle benzer süreci içeren kuruluşu, gelişimi, liderlik biçimi, yeni kuşakların yetişmesi, aile işletme ilişkileri, kurumsallaşma çalışmaları, profesyonellerle ilişkiler, aile şirketi anayasası, yönetim organizasyon şekli, aile üyeleri arasında yaşanan çekişmeler, işletmenin pandemi gibi küresel krizlere ekonomik ve psikolojik dayanıklılığı, esnekliği ve krizleri fırsata çevirme potansiyeli, halka açılma çabaları, çalışan ve çalışmayan aile üyelerinin işletmeye müdahaleleri, ortaklık yapısının bozulması, aile üyelerinin işletmeden sağlayacakları maddi kazanımlar, maaş, kâr payı ve yan ödemeler, yönetim kurulu çalışmaları, lider seçimi, yeni kuşakların işe yerleştirilmeleri, yeni kuşağa devir süreci… 

Bir yanda pandemi, doğal afetler, savaşlar gibi küresel krizlerin yol açtığı ekonomik sorunlar diğer yanda daralan ruh değerlerinin insan, aile ve toplum üzerindeki olumsuz etkileri, aile şirketlerinin sürdürülebilirliğini her geçen gün daha da zorlaştırıyor. Bunun içindir ki her yüz aile şirketinin sadece 20 tanesi ikinci, sadece 5 tanesi üçüncü kuşağa geçebiliyor. Aile şirketlerinin dağılmalarında rol oynayan birinci sebep kümesinin; aile üyelerinin arasındaki saygının azalması, ilişki sorunları ve geçimsizlik olduğunu yeniden vurgulamakta fayda var.

Aile şirketlerinin kuşaklar boyunca kalıcı olması, ailenin duygu odaklı değerleri ile işletmenin mantık odaklı yapısının uygun bir kıvamda buluşturulmasına bağlıdır. Aile şirketlerinin, maddi değerler ile mana değerlerinden oluşan kendisine özel yapılarının farkında olmaları, bu özel alaşımı tanımlamaları, güçlü tutmaları ve davranışa dönüştürmeleri gerekli ve önemlidir.

Aile işletmelerinin sahipleri, varisleri ve profesyonellerinin eserde yer alan soruları kendilerine sormaları ve bu çalışmadaki deneyimlerden hareketle kendi cevaplarını oluşturmaları, kuşaklar boyunca yaşamaları bakımından önemli bir kazanım olacaktır.

Aile şirketlerinin yaşadıkları en temel sorunları, çözüm yollarını ve örnek aile şirketlerinin başarılı uygulamalarını içeren kitabımızın; aile şirketleriyle ilgili herkesin kendi başarı hikâyesini geliştirerek yazmasına yardımcı olacağına inanıyoruz. 

(1)İlhami Fındıkçı (2022), Soru ve Cevaplarla Aile Şirketleri, İTO Yayınları, Ekonomi Araştırmaları, no: 2022-17.