ABD’nin 20 yıllık işgali nasıl 20 günde sonladı?

Afganistan 652 bin kilometre kare yüzölçümü ve tahminen 38 milyon nüfusuyla Güney Asya’nın İran, Pakistan, Çin, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan’a komşu olan önemli bir ülke, nüfusu 38 milyon. Cumhuriyet ilan edilmeden milli mücadele yıllarında TBMM ile temas kuran ve tanıyan ilk ülke… 1996-2001 yılları arasında Kabil’i kontrol eden Afganistan Taliban’ı, ikinci kez Afganistan’ın yönetimini resmen devraldı. Kabil’de sadece iktidar değil rejim de değişti. Afganistan İslam Cumhuriyeti artık ‘’İslam Emirliği’’ olarak Taliban tarafından tanımlanıyor. Üst düzey yöneticileri katılımcı bir İslami Afgan hükümeti kuracaklarını ilan ettiler. Dünya Kabil havaalanındaki insan akınını görsellerle izlese de Asya’nın göbeğinde Fergana vadisinde kartlar yeniden karılıyor.

ETNİK - MEZHEPSEL  BÖLGESEL DENGELER

Afganistan nüfusunun yüzde 40'ı Peştun, yüzde 24'ü Tacik, yüzde 15'i Hazara Türk'ü, yüzde 11'i Özbek, yüzde 4'ü Türkmen, yüzde 3'ü Aymak, yüzde 2'si Beluci, yüzde 1'i de diğer etnik unsurlar (Hindu ve Sih dini) sahip bir ülke. Hazaralar Şii mezhebinde iken geri kalan unsurlar Sünni olarak tanımlanıyor. Ülkede çok az sayıda Hindu ve Sih dinine mensup insan bulunuyor. Taliban ağırlıklı olarak Peştunlardan oluşuyor. Bunun yanında Tacik-Özbek- Türkmen militanlarının ve yöneticilerinin olduğu bir alan gerçeği. Bölgede Peştunların yoğun yaşadığı diğer ülke Pakistan. Tahrik-i Taliban Pakistan'ın (TTP) halen hem Pakistan içinde hem de Afganistan’da faaliyet gösteriyor. En son Tahrik-i Taliban Pakistan'ın (TTP) eski yöneticisi olan Fakir Muhammed, Taliban tarafından kontrol edilen cezaevinden serbest bırakıldı. Fakir Muhammed, Şubat 2013'ten bu yana Kabil yönetimince cezaevinde tutuluyordu.

Şimdi ne olacak?

Kabil'i ele geçiren Taliban nasıl bir yol izleyecek? Hangi ülkeler Taliban’ı tanımaya daha yakın? Taliban; Pakistan, Türkiye, Özbekistan, Tacikistan, Çin, Rusya, Hindistan, İran ve Batı ekseninde nasıl bir siyaset izleyecek? Katar, Türkiye ile Taliban arasında bir denge unsuru olacak mı? Taliban Rusya, Çin, Hindistan, İran, Almanya ve Avrupa Birliği (AB) ile uzun zamandır açık ya da gizli görüşmeleri gerçekleştirdi. Türkiye zaten Doha sürecinde masada olmasa da Taliban ile irtibatlı oldu. Çin açısından ise Taliban heyetinin ziyaretinde Uygur Türklerinin Afganistan üzerinden Çin’in güvenliğini tehdit eden herhangi bir faaliyetin üssü olmayacağını garanti edildi. Yani herkes yeni döneme bir şekilde hazırlık yaptı. Türkiye ise hem sınır aşan insan hareketleri karşısında riskler ile Kabil’deki askeri varlığı ile gündeme otursa da bölgesel güvenlik ana konu. Taliban, Türkiye’nin Afganistan’daki askeri varlığını kabul etmeyeceğini defalarca açıkladı. Şimdi başkenti kontrol eden yeni aktörler Türkiye ile nasıl bir pozisyon alacak daha netleşmedi. Ülke her ne kadar iktidar değişikliği üzerinden okunsa da milyonu aşan bir insan hareketi ile karşı karşıyayız…

Diğer yandan kadim Türk medeniyetini izlerini taşıyan bu topraklarda “coğrafya kader” dense de yıllardır Afganlar için “coğrafya keder”..