AFGANİSTAN YAZI DİZİSİ-3

Güngör YAVUZASLAN
2021 Ağustos itibariyle 38 milyonu aşan bir nüfusa sahip Afganistan'ın nüfusunun yüzde 72'si kırsal kesimde yaşamaktadır.

Arafta bir ülke “Afganistan”

 Yıllara yayılan savaşların ülkesi olan Afganistan'ı anlamanın yolu, Afganistan'ın yapısını, coğrafyasını derinlemesine kavramaktan geçiyor.

2021 Ağustos itibariyle 38 milyonu aşan bir nüfusa sahip Afganistan'ın nüfusunun yüzde 72’si kırsal kesimde yaşamaktadır. Başkent Kabil yaklaşık 4,5 milyon nüfusa sahip iken son yıllarda 1 milyon iç göç aldı. Afganistan'ın 150 bin nüfusun üzerinde olan şehirleri Kandahar, Herat, Mezar-ı Şerif, Kunduz, Celalabad, Talukan, Pul-i Humri, Gazni ve Host.

Afganistan'daki en büyük grubu toplumun yüzde 42'sini oluşturan Peştunlar oluşturur. Tacikler toplumun yüzde 27'sini, Özbekler yüzde 9'unu, Hazaralar yüzde 9'unu, Aymaklar yüzde 4'ünü, Türkmenler yüzde 3'ünü, Beluçlar ise yüzde 2'sini oluşturuyor.

Afganistan'ın nüfusu yüzde 90'ı Sünni, yüzde 10'u Şiidir. Hindu, Sih, Hristiyan, Yahudi gibi azınlıkların nüfusun yüzde 0,1 altında bir sayıya sahiptir. Sünnilerin tamamı Hanefi mezhebinden iken Şiilerin çoğu Caferidir. Ülkenin kuzeydoğusunda İsmaili Şiiler de bulunmaktadır. Afganistan'daki Şiilerin büyük çoğunluğu Hazaralardan oluşmaktadır. Hazaralarla aynı etnik kökene sahip Aymaklar ise Sünnidir..

Afganistan, doğum oranlarının yüksekliği ve ortalama ömrün diğer pek çok ülkeden kısa olması nedeniyle nüfus yapısı gençtir.

Peştunlar

Ülkenin temel etnik unsuru olan Peştunlar, nüfusun yüzde 42'lik bir bölümünü oluşturuyor. Ülkede en etkin etnik grup, Afganistan'ın neredeyse tamamında yerleşik durumda. Peştu nüfusun tamamına yakını Sünni İslam. Sınırın Pakistan tarafında da yoğun biçimde yaşayan Peştunlar, Taliban hareketinin de köklerini teşkil etmektedir.

Beluçlar

Ülkedeki nüfusun yaklaşık yüzde 2'sini teşkil eden Beluçların merkezi de Peştunlar gibi ülkenin güneyi. Beluç nüfus sınır ötesine, İran ve Pakistan'a kadar uzanıyor. Beluçların da tamamına yakınını Sünnidir.

Kandahar, Hilmend ve Nimruz illerinde varlık gösteren Afgan Beluçları'nın, Peştunlarla çoğu bölgede iç içe yaşamaktadırlar.

Hazaralar

Afganistan'ın merkezinde yoğunlaşmış olan Hazara nüfusu ülkenin toplam nüfusunun yaklaşık yüzde 9'unu oluşturuyor. Hazara halkının tamamına yakını Şii inancına mensup. Bunların arasında İmamiye mezhebinden olanlar çoğunluktayken, İsmaili mezhebi de varlık gösteriyor. Aymak kökenli Hazaralar ise, Sünni olan tek Hazara nüfusunu oluşturuyor.

Yoğun olarak yaşadıkları iller ise Bamyan, Gur, Gazni, Vardak, Daykundi ve Uruzgan. Hazaralar ülke yönetiminde üst makamlarda yoğun olarak bulunuyor ve ülkenin kurumlarında ciddi bir varlıkları mevcut.

Tacikler

Peştunlardan sonra ülkenin en kalabalık nüfusunu Tacikler oluşturuyor. Afganistan'ın yüzde 27'sini teşkil eden Taciklerin tamamına yakını Sünni. Tacik nüfus ülkenin siyasi ve kültürel atmosferinin en etkili parçalarından biri. Afganistan'daki Tacik sayısının Tacikistan nüfusundan çok daha fazla olduğu biliniyor.

Tacik nüfus ülkenin kuzeydoğusunda yoğunlaşmış durumda, ancak Afganistan'ın Ferah, Herat, Gazni gibi birçok yerinde Tacik nüfusa rastlamak mümkün.

Özbekler

Afganistan'ın, kökeni sınır ötesine uzanan bir diğer etnik unsuru da Özbekler. Halkın yaklaşık yüzde 9'unu oluşturan Özbekler çoğunlukla Sünni.

Ülkenin kuzey kesiminde yaşayan Özbekler, Taliban öncesi dönemde çoğunlukla Taciklerle birlikte bir siyasi pozisyon aldı. Taliban'a karşı kurulan Kuzey İttifakı'nda ikinci önemli grup olan Özbeklerin adı en çok duyulan siyasi figürü Abdurreşid Dostum.

Aymaklar

Türk ve Moğol kökenli bir topluluk olan Aymaklar ülkenin yaklaşık yüzde 4'ünü teşkil ediyor. Afganistan'ın kuzey ve kuzeybatı bölgelerinde yaşayan Aymaklar farklı kabile ve gruplardan müteşekkil. Aymaklar arasında zamanla Hazaralaşanlar ve Peştunlaşanlar da bulunuyor. Aymaklar ülke siyasetinde görünür bir yere sahip değil.

Paşailer ve Nuristaniler

Paşailer ve Nuristaniler, Afganistan nüfusunun yaklaşık yüzde 2'sini oluşturuyor. İki etnik unsur, ağırlıklı olarak ülkenin kuzeydoğusundaki Nuristan'da yaşıyor.

Farklı kökenlere sahip iki grubu yaşadıkları coğrafya birleştiriyor. Nuristanilerin azınlık olarak yaşadıkları bölgede çoğunluk Paşailerde. Paşailer 16. yüzyıldan, Nuristaniler ise yakın bir zamandan, 19. yüzyıldan itibaren İslamlaşmaya başlamış.

Kendine has iki etnik grup olan Paşailer ve Nuristanilerin kökeninin Avrupa halklarının

Pamiriler

Afganistan'ın kuzeydoğusundaki Badahşan'da yaşayan Pamiriler, ismini Pamir Dağları'ndan alıyor. Afganistan'ın yüzde 1'inden azı Pamiri. Pamiriler arasında Şii ve Sünniler mevcut.

Türkmenler

Ülkenin yaklaşık yüzde 4'ünü oluşturan Türkmenler, kuzeybatı sınır hattında ağırlıklı olarak yerleşmiş durumda. Sünni inanca sahip Türkmenler ülke siyasetinde görünür bir yere sahip değil.

Kırgızlar

Afganistan'ın kuzeydoğu ucunda, Çin sınırında yer alan Kırgız nüfus yüzde 1'den az bir orana sahip. Kırgız halkın ülke siyasetinde görünür bir pozisyonu bulunmuyor.