Piyasaların güvenilir, şeffaf, etkin, adil ve istikrarlı bir şekilde işlemesini sağlamak amacıyla Borsa İstanbul bünyesinde proaktif bir yaklaşımla gerçekleştirilen gözetim faaliyetleri çerçevesinde işlem gören yatırım araçlarında gerçekleşen işlemler ile oluşan fiyat ve miktar hareketleri büyük bir titizlikle inceleniyor ve gerek görülen durumlarda gerek yatırımcı gerekse yatırım aracı bazında önleyici tedbirler uygulanıyor.
Sermaye piyasalarımızın büyümesi, yatırım araçlarının çoğalması, Borsa İstanbul’da işlem gören şirketlerin sayısının artması ve finansal teknolojilerdeki gelişmeler neticesinde yatırımcı sayısında büyük bir artış gözlendi. Ancak bu hızlı artış sermaye piyasalarıyla yeni tanışan yatırımcılar için bir takım riskleri beraberinde getirmiş olabilir. Başta yeni yatırımcılar olmak üzere bazı yatırımcıların yatırım kararlarını verirken profesyonel kurum ve kuruluşlardan ziyade sosyal medyada yapılan paylaşımlara öncelik verdikleri görülüyor. Öncelikle, sosyal medyada bir şahsın tavsiyelerini okurken, bu kişi ya da birlikte hareket ettiği kişilerin aslında kendi pay satışlarına veya alışlarına talep/arz oluşturma çabasında olabileceğinin akıldan çıkarılmaması gerekiyor. Sosyal medya paylaşımlarında paylaşım yapanın kim olduğu araştırılmalı, gerçek kimliğini gizleyen ve/veya sahte isimlerle paylaşım yapan hesaplar konusunda özellikle dikkatli olunmalı. Yapılan paylaşımlarda “tüyo” diye tabir edilen doğruluğu teyit edilemeyecek bilgilerle yapılan yönlendirmelere itibar edilmemeli. Bunun dışında, sosyal medyadan yatırım tavsiyesinde bulunan kişilerin sosyal medya ve kitle iletişim araçları üzerinden yaptıkları yorum ve yatırım tavsiyesinin piyasa dolandırıcılığı ve/veya piyasa bozucu eylem kapsamında değerlendirilebilecek işlemler için de kullanılabileceğini unutmamak gerekiyor. Sosyal medya ve diğer kitle iletişim araçları üzerinden oluşturulan gruplara dâhil olan yatırımcıların, bu grupları yönlendiren kişiler tarafından işlenen suçlara iştirak kapsamında hukuki ve cezai sorumluluklarının doğabileceğini de hatırlatmakta fayda var. Bu çerçevede Sermaye Piyasası Kanunu’nda 2020 yılında yapılan değişiklikle birlikte piyasa dolandırıcılığı ve bilgi suiistimali suçuna uygulanacak asgari hapis cezası süresinin de 2 yıldan 3 yıla çıkarılmasının caydırıcılığı artıran bir unsur olduğu değerlendiriliyor. Bu kapsamda yatırımcıların yatırım tavsiyelerini sosyal medya hesaplarından değil, bu konudaki uzman kurumlardan almaları çok önemli.
Tüm hareketler titizlikle inceleniyor
Borsa İstanbul piyasaların güvenilir, şeffaf, etkin, adil ve istikrarlı bir şekilde işlemesini sağlamak amacıyla proaktif bir yaklaşımla gerçekleştirilen gözetim faaliyetleri çerçevesinde oluşturulan sistemler üzerinden gerek yatırımcı gerekse yatırım aracı bazında önleyici tedbirler alıyor.
Borsa İstanbul bu tedbirler ile piyasayı olumsuz olarak etkileyebilecek mahiyette işlem gerçekleştiren yatırımcıları uyarmayı, söz konusu payla ilgilenen diğer yatırımcılarda farkındalık oluşturmayı, iletilen emirler ile gerçekleştirilen işlemlere yönelik olarak gerek pay bazında gerek yatırımcı bazında bazı kısıtlamalar getirmek suretiyle olağandışı fiyat ve miktar hareketlerinin veya piyasa bozucu nitelik arz edebilecek faaliyetlerin piyasaya olan etkilerini en aza indirmeyi ve doğabilecek riskleri sınırlandırmayı amaçlıyor. Alınan tedbirler sonucu, Borsada işlem gören sermaye piyasası araçlarının fiyatlarındaki volatilitenin azaltılarak yatırımcıların aşırı fiyat hareketlerinden zarar görmesinin engellenmesi, ilerleyen tarihlerde daha büyük fiyat dalgalanmalarına yol açacak durumlara karşı yatırımcıların korunması ve piyasadaki anomalilere karşı onların uyarılması hedefleniyor. Alınan tedbirlerle ilgili bilgiler eş anlı olarak SPK ile paylaşılıyor, akabinde SPK ile koordinasyon içinde incelemeler yürütülüyor ve gerekli durumlarda SPK tarafından geçici işlem yasakları gibi ilave tedbirler alınabiliyor.
Borsa İstanbul, proaktif olarak aldığı önleyici tedbirlerin yanında özellikle pandemi döneminin başından bu yana yatırımcıları yüksek volatilitenin getirdiği risklerden korumak amacıyla fiyat limitlerinin daraltılması, açığa satış yasakları gibi bazı önlemler aldığı gibi devre kesici eşik değerlerinin değiştirilmesi, pazar bazında işlem yöntemlerinin farklılaştırılması gibi yeni bazı uygulamaları da devreye aldı. Benzer şekilde gerekli görülmesi durumunda açığa satışlarda yukarı adım kuralının getirilmesi, volatil piyasa koşullarında işlem yapan kişi ve kurumların kurallara uyumunun derhal denetlenmesi, halka arzlarda ilk işlemlerin yakından incelenmesi yatırımcıları korumak amacıyla Borsa İstanbul tarafından yapılan diğer uygulamalar arasında yer alıyor.
Dünyanın önde gelen sistemleri kullanılıyor
Gözetim faaliyetlerini teknoloji yoğun yürüten Borsa İstanbul, dünyanın önde gelen gözetim sistemlerinden birini kullanıyor. Sistem olağandışı fiyat ve miktar hareketlerine yönelik uyarılar ürettiği gibi piyasayı olumsuz etkileyen emir ve işlemlerle ilgili de uyarılar üretiyor ve detaylı analizler yapmaya imkân veriyor. Borsa İstanbul, gözetim faaliyetlerini yürüten çok tecrübeli insan kaynağına sahip ve bu faaliyetleri yürütürken SPK ile tam bir koordinasyon içinde çalışıyor. Dünya geneline bakıldığında, Borsa İstanbul’un uyguladığı detayda gözetim ve inceleme faaliyetlerinde bulunan, yatırımcılar ve finansal araçlarla ilgili proaktif yaklaşımla aktif biçimde tedbirler alan, raporlama yapan; özetle, sermaye piyasası suçları ve piyasa bozucu eylemlerle bu etkinlikte mücadele eden öz düzenleyici kurum sayısının oldukça az olduğunu belirtmekte fayda var.
Finansal farkındalık oluşturmak
Borsa İstanbul, artan yatırımcı sayısıyla birlikte yatırımcıların bilinçlendirilmesi ve finansal okuryazarlıklarının artırılmasını oldukça önemsiyor ve bu alanda birçok çalışma yapıyor. 2020 yılında sosyal medya ağlarında yayınlanmak üzere "Doğru Yatırım", "Devre Kesici Nedir?", "Borsa İstanbul Yatırımcı Rehberi - Çerçeve Sözleşme" ve "Neden Tedbir Alırız?" konulu animasyon videoları yayınlandı. Finansal okuryazarlık eğitimleri kapsamında sosyal medyada canlı yayınlanan webinar eğitimlerinden biri "Manipülasyon ve Açığa Satış" konusundaydı. Borsa İstanbul, geçtiğimiz günlerde yayınladığı "Tedbirler" videosu ile de bir kez daha yatırımcılarını sosyal medya tuzaklarına karşı uyardı.
Borsa İstanbul, sağlıklı fiyat oluşumunu desteklemek, finansal okuryazarlığı güçlendirmek ve yatırımcılarını bilgilendirmek amacıyla aracı kurumların araştırma faaliyetlerine destek olmaya yönelik yeni bir program başlattı. Program kapsamında Borsa İstanbul, TSPB’nin belirlediği standartlarda hazırlanmış Ana Pazar ve Alt Pazar şirketlerine dair daha fazla araştırma raporu üretilmesi için aracı kurumlara finansal destekte bulunacak.
