Kovid-19 virüs salgını nedeniyle uçak yolculuğu yapmakta tereddüt etmemiz havayoluyla seyahatten vazgeçmemize mani olur diyemiyoruz. Uçak kazalarının ardından yaşadığımız endişeler gibi.

Tarihler, 29 Ekim 2018’i gösterdiğinde Endonezyalı Lion Air şirketinin bir uçağı düştü. Boeing’in iddialı olarak piyasaya sürdüğü 737 MAX tipi bir uçaktı düşen. Gözler kazaya ve Boeing’e çevrilmişti. Bu kazanın nedeni belli olduktan beş ay sonra bu kez Ethiopia Hava Yolları’na ait 737-MAX tipi bir uçak daha düşer ve tüm kullanılmakta olan uçaklar uçuştan çekilir. Aradan 2 yıla yakın bir süre geçti ve bu uçaklara FAA (Amerikan Havacılık Otoritesi) tarafından tekrar uçuş izni veridi. Avrupa Sivil Havacılık Otoritesi (EASA) bu konuda temkinli hareket edip, AD (Airworthiness Directive) yani kendi uçuşa elverişlilik direktifini yayınlayacak.

Sivil Havacılık otoritemiz SHGM de bir açıklamayla EASA’nın görüşüne katıldı.

Bu durumda bu uçaklar Avrupa hava sahasında bir süre daha uçamayacak.

Uçuş emniyetini doğrudan ilgilendiren bu izin konusunu, THY’den emekli Kaza İnceleme Uzmanı Kaptan Pilot Eyüp Turşucu’ya sorduk. Bakın neler söyledi.

737 MAX uçaklarının üretimi ne zaman ve nasıl başladı?

Ne kadar üretildi? Satış fiyatı neydi?

Boeing 737’nın ilk modeli olan B737-100 1968 yılında uçmaya başladı. Daha sonra -200, -300, -400 ve -500 modelleri üretilerek uçuşa başladı. 1994 yılında aviyonik, motorlar ve buna benzer değişikliklerle yeniden tasarlanan Boeing NG (New Generation) Yeni Nesil 737 ailesinin en büyük üyesi olan 737-800, sektöre tanıtıldı ve 1998 yılından itibaren uçmaya başladı. Boeing 737'ler 190 ülkede, 500'den fazla havayolu şirketi tarafından kullanılmakta ve bin 200’den fazla uçuş noktasına ulaşmaktadır. Toplam 8 bin uçaklık siparişin, 6 binden fazlası teslim edilmiş olup, 4 bin 500’ü ’i hala servistedir.

Boeing 737 MAX Programı 2011 yılında açıklandı. Boeing 737 MAX modelinin, benzersiz verimliliğiyle müşterilerinin gelecekteki filo ihtiyacını karşılamada temel rol üstleneceğini belirtilmişti.

Bu uçak sırasıyla 737-700, 737-800 ve 737-900ER uçaklarının yerini alacak olup ana değişiklik CFM Uluslararası LEAP-1B motorların kullanımıdır. İlk Boeing 737-800 MAX uçağı Mayıs 2017’de Malindo Air’e teslim edildi. Aralık 2019’a kadar 4 bin 932 sipariş alınmış ve 47 havayolu ve leasing işletmesine toplam 387 MAX uçağı teslim edilmişti. Şu an itibariyle üretimi tamamlanmış 423 MAX uçağı teslim için beklemektedir. B737-800 MAX uçağının yaklaşık fiyatı 120 milyon $’dır. (THY’de 12, Corendon’da ise 1 uçak vardır. M.A)

Karıştıkları iki kazanın benzerlikleri nelerdi? Yani kazalara neden olan sorun her iki uçakta da aynı mıydı?

Her iki kazanın nedeni aynıdır. Max uçaklarında ana değişiklik olarak CFM LEAP-1B motoru kullanılmıştı. Ayrıca küçük yapısal değişikliklerin yanı sıra daha güçlü motorun sebep olabileceği farklılıkları önlemesi için MCAS (Manevra Özelliklerini Arttırma Sistemi) sistemi yerleştirilmişti. Bu sistem manuel uçuşta iken uçağın stall süratine yaklaştığını hissettiği anda kumandaları alarak uçağı süratlendirmek amacıyla burun aşağı kumanda veriyordu. Pilotlar bu durumu bilmedikleri için kurtarma manevrasını başaramadıkları için kazalar meydana gelmişti

Boeing suçlamalar karşısında ürettiği uçakları ve kendini nasıl savundu? Boeing’in ticari kaybı ne kadar oldu?

Boeing, soruşturma sürecinde yaşanan olayların öngörülemediğini kabullenmek zorunda kaldı. Yapılan MCAS değişikliğine hiçbir dokümanda yer verilmemesi büyük bir hataydı. Bu yüzden pilotlar ve teknik personel uçağın bu özelliğinden habersizdi. Dolayısıyla “Uçağın Uçuşa Elverişlilik Sertifikası”nı onaylayan Amerikan Sivil Havacılık Otoritesi FAA’in de sertifikasyon sürecinde bu ayrıntıyı tespit edememesi nedeniyle hatalı olduğu değerlendirildi.

13 Mart 2019’da Max uçuşlarının durdurulması nedeniyle Boeing’in devam eden süreçte yaklaşık 19 milyar$ zarar edeceği öngörülmüştü.

Amerikan Sivil Havacılık Teşkilatı (FAA) uçuşları hangi gerekçeyle durdurmuştu, ne diyerek izin verdi?

29 Ekim 2018’de yaşanan ilk MAX kazası (Lion Air-Endonezya) sonrasında Boeing tarafından hataları önleyici herhangi bir aksiyon alınmamış, sadece benzer bir acil durum uygulamasına atıfta bulunulmuştur. Dolayısıyla bu aksiyon işe yaramamış ve 5 ay sonra 10 Mart 2019 günü ikinci kaza (Etihopian Airlines) yaşanmıştır. Havacılıkta “Bilinmezlik” en önemli tehdittir. Bu olayda ciddi bilinmezler vardı ve bunlar çözümlenmeden emniyetli uçuştan bahsetmek mümkün değildir. Bu yüzden ilk olarak 11 Mart 2019 günü Çin Sivil Havacılık Otoritesi MAX uçaklarının uçuşunu yasak koydu. 13 Mart günü FAA tüm işletmelerdeki toplam 387 adet MAX uçağının uçuşunu durdurdu.

Geçen yaklaşık 18 ay içerisinde FAA, EASA ve MAX kullanıcısı olan ülkelerin havacılık otoriteleri ortak bir komisyon kurarak yapılması gereken düzeltme ve iyileştirmeler konusunda anlaştılar. Sonrasında simülatör ve uçakta test uçuşları yapıldıktan sonra sorunların giderildiğinden emin olunduktan sonra 18 Kasım 2020 günü FAA B737-800 MAX’in uçuşa elverişlilik sertifikasını onayladı. Bugün itibarıyla Max uçaklarının ticari uçuşa başlayabilmesi için süreç henüz tamamlanmadı. FAA’in gönderdiği bültenler doğrultusunda uçaklarda yapılacak değişiklikler ve MAX ile uçacak pilotların fark eğitimleri tamamlandıktan ve dokümanlarda gerekli değişikler yapılarak yayınlanmasını takiben ticari uçuşlar başlayabilecektir.

Dünya kamuoyu ve uçak yolcuları bu uçakları güvenilir bulup, tekrar aynı rahatlıkla korkusuzca binecek mi?

Her türlü emniyet tedbiri alınmasına rağmen maalesef çeşitli nedenlerle uçak kazaları meydana gelmektedir. Kabul etmek lazım ki teknolojinin gelişmesiyle yeni nesil uçaklar çok daha güvenilirdir. Buna rağmen üretim hattında çok nadir de olsa öngörülemeyen hatalar olabilmektedir. Belki de son 40 yıl içinde böylesi bir hata ve buna bağlı olarak kaza yaşanması ilk olmuştur. Kazalar sonrasında ilgili uçak tipindeki uçuşlara katılmama isteği yolcularda meydana gelebilir ama kısa sürede bu durum geçecektir diye düşünüyorum. Bu kazaların meydana gelmesinde FAA’in de sorumluluğunun olması nedeniyle yeni sertifikasyon süreci belki bugüne kadar yapılan en titiz çalışma olmuştur. Dolayısıyla ben kişisel olarak hiç çekinmeden Max uçağını tercih ederim.

737 MAX uçaklarının iyileştirildiğine siz inanıyor musunuz? FAA’ın yaptığı bu açıklama sizce de inandırıcı mıdır?

Tüm sorunların çözümlendiğine inanıyorum. FAA açıklaması birçok kişi için çok da kolay anlaşılabilecek bir açıklama olmayabilir çünkü işin içinde olmayanlar için oldukça teknik detaylar söz konusu. MAX uçakları bundan sonra hiçbir kazaya karışmaz diyebilmek geleceğe fal bakmak gibi bir şeydir. Ama belki şöyle söyleyebiliriz “5 ay içinde aynı sebeplerle iki kaza yaşayan MAX uçaklarında bu sebeple kaza yapma olasılığı kabul edilebilir seviyede olacaktır” 2019 yılı IATA Emniyet Raporuna göre ölümlü kaza olma ihtimali yaklaşık olarak 6 milyon kalkışta 1 olarak hesaplanmıştır. Bu olasılık oldukça düşük bir değerdir.”

İyi uçuşlar Türkiye’m.